Alternatywny zapis:

FUNKCJONOWANIE 1. polis – „miasto-państwo” od około VIII p.n.e. rodzaj żeński, liczba mnoga → poleis niewielki obszar budowa polis > miasto - centrum polis ➤port - w razie wojny baza wojskowa > mury- kontrolowanie dostępu napływających ludzi i towarów, obrona ► AGORA - główny plac, gdzie toczyło się życie miasta, miejsce handlu, spotkań, zgromadzenia polityczne i religijne AKROPOL - wzgórze świątynne, świątynie, ołtarze i posągi bogów, schronienie przed wrogiem • sposób sprawowania władzy wspólnota obywateli zgromadzenie (głosowanie) → najważniejsze decyzje ➤ urzędnicy (spośród obywateli) kadencja 1-roczna ➤ rada • armia obywatelska wspólnota religijna, np. święta publiczność życia politycznego 2. społeczeństwo polis obywatele (mężczyźni + kobiety), zazwyczaj tylko synowie obywateli cudzoziemcy → pobyt = podatki, dodatkowe świadczenia, w razie czego do armii, po kilku latach stawali się obcy, metojkami • niewolnicy → pozbawieni wszelkich praw, osobista własność obywateli 3. typy organizacji władzy oligarchia ➤ rządy nielicznych ➤ najbogatsi demokracja ➤ rządy ludu ➤ biedniejsi również • tyrania ► rządy tyrana (jednej osoby) 4. wspólnota grecka język ➤ wszędzie ten sam, różne odmiany • kultura ➤ igrzyska olimpijskie HELLENOWIE - Grecy HELLADA - Grecja • zwyczaje, tradycje ➤ podobny ubiór podobne spędzanie czasu wolnego → teatr, gimnazjon • wierzenia 5. wierzenia Greków w odległej przeszłości potop zesłany przez bogów pozostała jedynie parka, ich syn → HELLEN, przodek Greków politeizm bogowie ➤ wszędzie ci sami bogowie ➤ najważniejsze bóstwo → Zeus ► także wiele mniejszych bóstw (np. muzy, herosi) ➤ każda polis miała swoje bóstwo - opiekuna nieśmiertelni, ale nie wszechmocni ni wszechwiedzący • MIT- opowieść o bogach, powszechnie znane i popularne • świat istniał przed bogami • wyrocznia delficka - ciesząca się uznaniem wyrocznia Apolla ➤ Pytia - kapłanka przekazująca przepowiednie STAROŻYTNE ATENY 1. pierwotny ustrój Aten oligarchia • archoncil ➤ 9 urzędników ➤ corocznie wybierani po kadencji → do Rady Areopagu dożywotnio • Rada Areopagu → rada byłych archontów ➤ obradowała na wzgórzu poświęconym Aresowi ▸ stała na straży praw ► mogła sądzić urzędników • wewnętrzne konflikty, trudna sytuacja uboższych → Drakon (621 p.n.e.) → spisanie surowych praw - drakońskie prawa • Solon (594 p.n.e.) → podział obywateli wg. majątku ➤ biedni → bez urzędów ➤ zniesienie długi ciążące na dzierżawcach ziemi ➤ zlikwidowanie niewolę za długi ➤ wykupienie sprzedanych wcześniej Pizystrat - zwycięzca rywalizacji stronnictw, tyran ➤ wybierano jedynie urzędników przez niego zaufanych ➤ przeciwnicy Pizystrata → opuszczenie kraju nowe rządy sprzyjające sytuacji w Atenach monumentalne budowli (np. świątynia Zeusa Olimpijskiego) 2. początki demokracji Klejstenes → 505 p.n.e. ► reformy → początek ateńskiej demokracji ➤ nowy podział administracyjny 10 jednostek → fyle ★ wspólnoty z dalekich części Attyki ➤ Rada Pięciuset ✰ dla każdego, majątek nieważny ➤ strategowie ➤ ostracyzm ocenianie przywódców ★ zabezpieczenie przed tyrania 3. instytucje demokracji ateńskiej eklezja → zgromadzenie ludowe ➤ każdy obywatel po 20-ce ➤ wzgórze Pnyks → miejsce spotkań ► często organizowane, ok. 40 razy w roku ➤ bieżące sprawy państwowe ➤ każdy obywatel może zabrać głos, zgłosić projekt ➤ największy wpływ → przekonujący mówcy • Rada Pięciuset ➤ poprzez losowanie ➤ 50 osób z każdej z fyl ➤ bieżące sprawy państwa ➤ nadzorowanie urzędników ➤ organizowanie eklezji ➤ układanie projektów uchwał ➤ przyjmowanie posłów zza granicy heliajasąd ludowy ➤ coroczne losowanie ➤ 6000 sędziów po 30-ce ➤ z grona heliai losowanie sędziów do konkretnych spraw ➤ sprawy cywilne, polityczne ➤ kontrola polityki OSTRAKON - przyrząd do głosowania, skorupki naczyń ceramicznych • strategowie → dowódcy wojskowi ➤ coroczne głosowanie > 10 strategów ► czasem duży wpływ na politykę państwa ► można być nim więcej niż 1 raz ➤ Perykles → najsłynniejszy strateg, 15 lat sprawowania 4. zasady sprawowania urzędów w Atenach tylko obywatele (pełnoletni mężczyźni z dwójką rodzicami z Aten) w każdej jednostce administracyjnej - wspólnoty z odległych części Aten • równość obywateli wobec prawa i ich powszechny udział w rządzeniu powszechny dostęp do urzędów, w większości losowanie kandydatów większość stanowisk - tylko jeden raz dieta drobne wynagrodzenie urzędnicy kontrolowani przez sąd i zgromadzenie - mogli stracić funkcje na końcu urzędowania - sprawozdanie dotyczące podjętych zadań • jednoroczna kadencja kolegialne STAROŻYTNA SPARTA 1. położenie Sparty Półwysep Peloponeski • Lakonia → potem też Mesenia duży obszar • sojusze z innymi poleis → dominująca pozycja 2. ustrój Sparty Likurg → nadał ustrój, opracował prawa ➤ otrzymał Wielką Rhetę - zbiór praw ➤ obecnie uważa się, że wszystko kształtowało się stopniowo • TYLKO mężczyźni w urzędach apella → zgromadzenie ludowe ➤ wszyscy spartiaci ➤ najważniejsze sprawy comiesięcznie • eforowie → najważniejsi urzędnicy ► jedynie pięcioro, zmiana co rok ➤ kierowali państwem ➤ bieżące sprawy ► mogli zwoływać zgromadzenie i przedstawiać wnioski ➤ nadzorowali wszystkich mieszkańców, królów dwaj królowie dziedzicznie ➤ w pokoju symboliczni, w wojnie dowodzili armią ► jeden na wyprawę, drugi - zostawał ➤ funkcje religijne → kapłani Zeusa ➤ wchodzili w skład geruzji • geruzja → rada starszych ► jedynie 28 obywateli po 60-ce ➤ przygotowywanie apelli ➤ przygotowywanie ustaw uprawnienia sądownicze - kara śmierci, wygnania oligarchia 3. społeczeństwo Sparty obywatele spartiaci, jednakowi" wpływ na najważniejsze decyzje państwowe ► oboje z rodziców musiała być obywatelami Sparty ➤ musiało być odebrane spartańskie wychowanie musiał być odpowiednio wielki majątek ziemski ► skromny strój, surowy styl życia periojkowie - mieszkający wokół" ► ludzie wolni ➤ nie mogli pełnić wysokich urzędów i podejmować decyzji politycznych ➤ mieszkali w licznych osadach ➤ SPARTIACI + PERIOJKOWIE = LACEDEMOŃCZYCY ➤ handel, rzemiosło ETAPY: • heloci ➤ najliczniejsi ➤ chłopi, rolnicy ➤ uprawiali ziemie spartiatów, służyli im w domach towarzyszyli w wyprawach wojennych ➤ brak praw politycznych, ludzie niewolni 4. spartańskie wychowanie [AGOGE] spartiatów • cel: świetni wojownicy, żołnierze • obowiązkowe i jednoczące • od urodzenia jeśli słabe niemowlę - porzucano • do 7 lat - wychowywanie w domu • 7 lat - początki ćwiczeń, dzielenie się na „stada" • 12 lat wysyłanie do koszarów - ➤ umiejętności wojskowe i fizyczne podstawowa wiedza (pisanie, czytanie) • 20 lat - wojownik • 30 lat - obywatel, spartiata, możliwość założenia rodziny КОВІЕТУ: • ćwiczenia fizyczne • rodzenie silnych wojowników opieka majątkiem podczas wojny ▪ świetni wojownicy lepsza sprawność posłuszeństwo dobra mobilizacja najlepsza armia matką ▪ rzadko przegrane wojny ▪ brak własności ■ ■ ■ PLUSY I MINUSY AGOGE ■ małe wykształcenie ▪ rodzina dopiero po 30-ce ▪ słabe warunki życia ■ za wczesna rozłąka z ■ WOJNY GRECKO-PERSKIE 1. Imperium Perskie • od VI p.n.e., twórca → Cyrus Wielki 3 kontynenty (Azja, Europa, Afryka) • świetnie zorganizowane sprawny system administracyjny ➤ podział państwa na 20 satrapii ► satrapowie - namiestnicy króla stojący na czele satrapii • potęga militarna • niezmuszanie podbitych ludów do przyjmowania perskich obyczajów 2. pierwszy etap konfliktów • Azja Mniejsza; 499 p.n.e. - antyperskie powstanie Greków pomoc Aten i Eretrii niepowodzenie powstania wyprawa Persji do Grecji - 490 p.n.e. ➤ BITWA POD MARATONEM - 12.09.490 p.n.e. ★ Miltiades → dowódca Ateńczyków ★ Dariusz → król perski ★ wycofanie się Persjan ★ pierwsze znaczące zwycięstwo Greków ★ powstrzymała na 10 lat najazd perski ✰ ogromne znaczenie symboliczne dla Hellenów ★ nieśmiertelni - w armii perskiej, oddział 10 tys. włóczników, jeden poległ → od razu zastępowany ★ hoplici - trzon armii Aten, ciężkozbrojna piechota walcząca w uporządkowanym szyku (falanga), włócznie ★ falanga - zwarty szyk hoplitów, osiem długich szeregów 3. drugi etap konfliktów druga próba ataku - 480 p.n.e. ➤ armia lądowa + potężna flota ➤ Kserkses - syn Dariusza, nowy król koalicja państw greckich przeciwko Persji ➤ Sparta - dowodząca polis, najliczniejsza armia • OBRONA TERMOPIL ➤ Leonidas + 300 Spartan > trudne warunki terenowe → skuteczna obrona Greków ➤ wskazanie przez zdrajcę ścieżki przez góry → zmiana sytuacji ➤ bronienie do końca, mimo praktycznie skazania na śmierć ► heroiczna śmierć Spartan - symbol męstwa • zniszczenie Aten przez Persjan • BITWA POD SALAMINĄ bitwa morska ➤ w większości okręty ateńskie ► dogodne miejsce dla Greków ➤ zwycięstwo Grecji • BITWA POD PLATEJAMI - 479 p.n.e. GRECJA W VI IV WIEKU P.N.E. 1. Związek Morski. Grecy stroną atakującą rezygnacja Sparty w dowództwie → nowy antyperskie Związek Morski • Ateny hegemonem, na czele Związku • suwerenność poleis biorących udział w porozumieniu wspólny hajs → budowa okrętów POKÓJ Z PERSJĄ → 449 p.n.e. 2. znaczenie wojen grecko-perskich • skuteczność militarna Greków → HOPLICI, FALAGA • dowód na to, że ustrój polityczny w Grecji jest lepszy 3. wojna peloponeska • Ateny zagrażające suwerenności → mniejsze poleis szukające sojusznika w Sparcie • Ateny vs Sparta + Persja oraz liczne poleis • 431 p.n.e. - 404 p.n.e. (27 lat) • wygrana Sparty, dominacja w świecie greckim 4. osłabienie Grecji • odmówienie Sparty oddania miast greckich w Azji Mniejszej → konflikt z Persją • narzucenie przez Persję pokoju Grekom → 387 p.n.e. ➤ Persja - władanie miastami w Azji Mniejszej ➤ Sparta - władanie resztą Grecji • odmówienie przez Teby podporządkowania → Teby vs Sparta • wojny o przywództwo w Helladzie wyczerpanie poleis 5. Macedonia duży obszar równe, żyzne równiny • obfite bogactwa naturalne (drewno, metale szlachetne) uznane przez innych Greków za barbarzyńców • monarchia → król + możni • Filip II ➤ doskonały wódz, znakomity organizator ➤ reformy państwa ✰ sprawna administracja budowa dróg i miast ★ ograniczenie samodzielności możnych rodów ★ potężna armia - powiększenie liczebności, unowocześnienie koalicja państw greckich przeciw Macedonii ➤ Ateny i Teby na czele • BITWA POD CHERONEJĄ - 338 p.n.e. ➤ kontrola Macedonii nad Grecją ➤ propozycja sojuszu ★ wszyscy przedstawiciele poleis wezwani do Koryntu (oprócz Sparty) ★ zachowanie autonomii tylko w sprawach wewnętrznych przez poleis ★ zobowiązanie się do dostarczania armii władcy Macedonii oddziały Macedońskie + Greckie w Azji Mniejszej - 337 p.n.e. ➤ plany Filipa II do wojny z Persją ➤ chęć wykorzystania Greków w walce ➤ zemsta za spalony Akropol w Atenach • śmierć Filipa II → objęcie władzy przez jego syna Aleksandra PANOWANIE ALEKSANDRA WIELKIEGO / MACEDOŃSKIEGO 1. objęcie władzy bunt Teb→ zniszczenie ich • 18-letni władca → świeży umysł, brak doświadczenia • przygotowywania do wojny z Persją ➤ armia 50 tys. ➤ falanga (piechota, włócznie + tarcza) * sarrisy 5m (długie włócznie) 2. wyprawa Aleksandra od 334 p.n.e. • Macedonia/Grecja Azja Mniejsza ➤ BITWA POD GRANIKOS - 334 p.n.e. teren Syrii ➤ BITWA POD ISSOS - 333 p.n.e. Aleksander vs Dariusz III Egipt → miasta Aleksandria Fenicja • Persja - ➤ BITWA POD GAUGAMELĄ - 331 p.n.e. ➤ Persepolis • Indie Afganistan ★ spalenie pałacu królewskiego ⇒ zemsta za Akropol BITWA POD INDIS - 326 p.n.e. powrót do Macedonii > żołnierze wyczerpani odmawiali dalszej drogi • Mezopotamia Babilon →śmierć Aleksandra 323 p.n.e. 3. organizacja imperium Aleksandra na podbitych terenach → miasta, kolonie osadników wojskowych • Aleksander następcą władców perskich ➤ przyjęcie wielu perskich obyczajów współpraca z miejscowymi elitami oficerowie ślubili się za perską arystokrację • Persowie włączani do macedońskiej armii • miasta greckie EPOKA HELLENISTYCZNA - 32330 p.n.e. 1. podział imperium Aleksandra Wielkiego diadochowie - następcy Aleksandra, najważniejsi dowódcy wojsk ► tworzą osobne państwa ► monarchie hellenistyczne • Seleukos I→ największy teren ► część Mezopotamii ➤ Persja ➤ Suzjana ➤ Media ➤ Partia ➤ Aria > Baktria ➤ Arachojza ➤ Gedrozja ➤ Karmania • Ptolemeusz I ➤ Egipt ➤ Cyrenajka • Antygon ► część Mezopotamii ➤ Syria ➤ Cylicja ➤ Kapadocja Lizymach ➤ Tracja • Kasander, wcześniej Antypater > Macedonia 2. funkcjonowanie państw hellenistycznych • monarchia język grecki bardzo ważny Macedończycy + Grecy → elita kult władców 3. kultura hellenistyczna grecka lokalne kultury rozprzestrzenianie się kultury greckiej ważne ośrodki ➤ Aleksandria w Egipcie centrum władcy fundowali" kulturę + 4. Aleksandria w Egipcie mecenat - finansowe wspieranie kultury, uczonych → Ptomeleusze • kulturalna stolica • Museion - stowarzyszenie [muzeum] ► czczenie muz sztuk, kultur itp. ► siedziba w pałacu królewskim ► członkowie ★ pensja ★ posiłki ★ domy + służba ★ zwolnienie z podatków ★ praca - działalność naukowa i literacka * obserwatoria astronomiczne, dwa ogrody (zoologiczny i botaniczny), prosektorium, biblioteka • Biblioteka Aleksandryjska ➤ wszystkie do tego czasu utwory piśmiennictwa ➤ za czasów Ptolemeusza I - 500 tys. zwojów ➤ potem - 700 tys. • Bruchejon - druga biblioteka ➤ 50 tys. zwojów ➤ dostępna dla szerokiej publiczności • Aleksandria - wzór dla innych miast ➤ Pergamon - Attalidzi [pergamin] ★Wielki Ołtarz Zeusa KULTURA STAROŻYTNEJ GRECJI 1. filozofia bujny rozwój mitologii bohaterskiej ➤ dały możliwość rozważań ► wzory zachowań ➤ motyw literacki kosmogonia • filozofia przyrody → VI p.n.e. ➤ Tales z Miletu - pierwszy filozof ► jak powstał świat? • filozofia - inne wyjaśnienia zjawisk niż mitologia FILOZOFIA - gr. umiłowanie mądrości FILOZOFOWIE • Tales z Miletu → VII-VI p.n.e. ► świat zbudowany z wody • Parmenides → VI - V p.n.e. ➤ świat odbierany przez zmysły - złudzenie ➤ Absolut- doskonały, niezmienny byt Pitagoras → VI p.n.e. ➤ nieśmiertelność duszy • Sokrates → V - IV p.n.e. ➤ jeden z najbardziej znanych filozofów ➤ upowszechniał przemyślenia tocząc dyskusje z randomami nie spisał nigdy swoich poglądów → znane są z relacji uczniów ► świadomość własnej niewiedzy „Wiem, że nic nie wiem" > wrogość Ateńczyków do niego • Platon → V - IV p.n.e. ➤ idealizm ➤ Akademia szkoła filozoficzna Arystoteles → IV p.n.e. ➤ Liceum ► logika Epikur → IV p.n.e. ► epikureizm ➤ przyjemności są super • Zenon z Kition → IV p.n.e. ► stoicyzm ► go with the flow ➤ spokój 2. literatura • Homer → VIII p.n.e. ➤ Iliada ➤ Odyseja Hezjod → IX - VIII p.n.e. ➤ Teogonia ➤ Prace i dnie Alkajos → VII-VI p.n.e. ➤ wojny, konflikty • Safona → VII - VI p.n.e. ➤ miłość Tyrtajos → VII p.n.e. ➤sławienie Sparty DRAMATY Ajschylos → V p.n.e. ➤ najstarszy ateński tragik problematyka wojen z Persami ➤ problemy moralne i religijne • Sofokles → V p.n.e. ➤ Antygona ➤ Król Edyp > Elektra ➤ pragnienia i emocje człowieka Eurypides → V p.n.e. ➤ motywy postępowania ludzi Arystofanes → V - IV p.n.e. ➤ bieżące wydarzenia > kpienie z polityki EPOSY LIRYKA TRAGEDIE KOMEDIE 3. teatr jako widowisko • deus ex machina - gr. „bóg z maszyny" • puste dzbanki i maski aktorów - dobra akustyka 4. sport i igrzyska kalokagathia - dobro + piękno • agon - zawody sportowe w każdym mieście gimnazjon → do ćwiczeń igrzyska KONKURENCJE igrzyska olimpijskie → Olimpia od 776 p.n.e. ✩ ogólnogreckie ★ olimpiada → 4 lata pomiędzy igrzyskami olimpijskimi ★ pentatlon→ pięciobój → rzut dyskiem → rzut oszczepem → skok w dal → bieg 5. astronomia → zapasy pankration → brutalny boks + zapasy wyścigi rydwanów ★ ku czci Zeusa * pokój olimpijski → pauza wojnom, konfliktom ★ tylko JEDEN zwycięzca = bohater w epoce hellenistycznej wzrosło zainteresowanie astronomiq Arystarch z Samos - III p.n.e. ➤ teoria heliocentryczna słońce środkiem wszechświata > teza nie zyskała dużego poparcia • Eratostenes z Kyreny > przez pewien czas kierował Biblioteką Aleksandryjską ➤ Ziemia jest kulista ✩ obliczył obwód z dużą dokładnością • także duże postępy w innych naukach (medycyna, biologia) ➤ funkcjonowanie mózgu ➤ funkcjonowanie oka 6. architektura świątynie ➤ kolumny → kolumnada ➤ dwuspadowy dach ► stylobat - górna powierzchnia krepidomu tympanon - trójkątna przestrzeń na frontonie świątyni ➤ krepidoma - kamienna podstawa ➤ posąg boga ► składanie ofiar ► skarbce ➤ porządki dorycki → prosty, skromny ★ joński → zdobiony koryncki → najbardziej ozdobny ➤ drewno najpierw → potem marmur ➤ PARTENON ★ Ateny ★ Akropol ★ ku czci Ateny ★ porządek dorycki 7. rzeźba ściany płaskorzeźby ➤ ERECHTEJON ★ ku czci Ateny, Posejdona, Erechteusza kariatydy → kolumny-kobiety * porządek joński ➤ ŚWIĄTYNIA ZEUSA OLIMPIJSKIEGO ★u stóp Partenonu ✰ porządek koryncki • Fidiasz → V p.n.e. ➤ posąg Ateny • kolorowe rzeźby Dyskobol Grupa Laokoona • Nike z Samotraki ● Wenus z Milo • Gal zabijający żonę i Umierający Gal • Stara Pijaczka