Sztuka i literatura średniowiecza

Sztuka średniowieczna miała charakter dydaktyczny i rozwijała się w dwóch głównych stylach: romańskim i gotyckim.

Styl romański charakteryzował się:

• Masywnymi budowlami z grubymi murami i małymi oknami
• Półkolistymi łukami
• Bazylikami na planie krzyża
• Freskami i mozaikami
• Ograniczoną paletą barw

Styl gotycki wyróżniał się:

• Wysokimi budowlami o lekkiej konstrukcji
• Cienkimi ścianami i dużymi oknami z witrażami
• Rozetami i ostrymi łukami
• Żywymi barwami

Example: Przykładem sztuki romańskiej jest kościół św. Andrzeja w Krakowie, a gotyckiej - katedra Notre-Dame w Paryżu.

Literatura średniowieczna miała następujące cechy:

• Religijna - służyła umacnianiu chrześcijaństwa
• Dydaktyczna - uczyła, jak zasłużyć na zbawienie
• Parenetyczna - przedstawiała wzorce osobowe, często z użyciem hiperboli i idealizacji
• Anonimowa - utwory tworzono na chwałę Boga, nie dla sławy autora
• Uniwersalna - pisana w języku uniwersalnym (łacina)
• Alegoryczna - teksty miały znaczenie dosłowne oraz ukryte przesłanie odwołujące się do tradycji religijnej i kulturowej

Vocabulary: Parenetyka - twórczość literacka mająca na celu przedstawienie wzorców osobowych godnych naśladowania.

Wzorce osobowe i popularne motywy w literaturze średniowiecznej

Literatura średniowieczna prezentowała określone wzorce osobowe, które miały służyć jako przykłady do naśladowania dla czytelników. Najważniejsze z nich to:

1. Święty asceta - charakteryzujący się ascezą, poświęceniem czasu na modlitwę, służbą bliźniemu. Jego celem było zasłużenie na zbawienie, a cechowała go pokora.

2. Rycerz - odważny, waleczny, honorowy. Służył wiernie Bogu, władcy i ojczyźnie. Walczył w obronie wiary i miał swoją damę serca.

3. Władca - mądry, dobry, sprawiedliwy ojciec narodu. Cieszył się autorytetem poddanych, był patriotą i walczył z poganami.

4. Dama serca - pochodząca z wyższych sfer, piękna, niedostępna, wyidealizowana i uwielbiana.

Definition: Asceza - praktyka polegająca na dobrowolnym wyrzeczeniu się przyjemności cielesnych i dóbr materialnych w celu osiągnięcia doskonałości duchowej.

Popularne motywy w literaturze średniowiecznej obejmowały:

1. Danse macabre (taniec śmierci) - motyw przedstawiający śmierć jako siłę równającą wszystkich ludzi, niezależnie od ich statusu społecznego.

2. Ars moriendi (sztuka umierania) - teksty uczące, jak godnie umrzeć i przygotować się na śmierć.

3. Stabat Mater Dolorosa (Stała Matka Boleściwa) - motyw ukazujący cierpienie Matki Bożej stojącej pod krzyżem i rozpaczającej na widok umierającego syna.

4. Deesis (prośba, błaganie, modlitwa) - motyw przedstawiający Chrystusa jako sędziego, z Maryją i św. Janem Chrzcicielem jako orędownikami ludzkości.

Quote: "Memento mori" (Pamiętaj o śmierci) - popularne w średniowieczu łacińskie powiedzenie przypominające o nieuchronności śmierci i potrzebie przygotowania się na nią.

Filozofia i symbole średniowiecza

Filozofia średniowieczna była ściśle związana z religią chrześcijańską i koncentrowała się na sprawach wiecznych. Najważniejszymi autorytetami były Biblia oraz pisma ojców Kościoła. Charakterystyczne kierunki filozoficzne tej epoki to:

1. Augustynizm (św. Augustyn) - podkreślał dualizm świata i rozdarcie człowieka między ciałem a duszą.

2. Tomizm (św. Tomasz z Akwinu) - wprowadził koncepcję "drabiny bytów", określając stałe miejsce człowieka w świecie. Grzech postrzegany był jako naruszenie harmonii i porządku świata.

3. Franciszkanizm (św. Franciszek z Asyżu) - propagował radosną wiarę, ubóstwo, miłosierdzie, pokorę oraz miłość do ludzi i natury. Głosił, że człowiek jest dobry z natury.

Highlight: Scholastyka była ważnym nurtem filozoficznym średniowiecza, dążącym do racjonalnego objaśniania prawd wiary.

Symbole średniowiecza odzwierciedlały uniwersalizm epoki:

• Jedna religia (chrześcijaństwo)
• Jeden język (łacina)
• Wspólne wzorce kulturowe
• Miecz (symbol rycerstwa)
• Krzyż (symbol duchowieństwa)

Example: Średniowiecze matura historia często obejmuje pytania o symbole epoki i główne nurty filozoficzne, dlatego warto zwrócić uwagę na te aspekty podczas przygotowań.

Filozofia średniowieczna kładła nacisk na ascezę jako szansę dla człowieka na osiągnięcie doskonałości duchowej. Wyrzeczenie się ziemskich przyjemności było postrzegane jako droga do zbawienia.

Vocabulary: Scholastyka - metoda filozoficzno-teologiczna dążąca do racjonalnego uzasadnienia i systematyzacji prawd wiary chrześcijańskiej.

Ramy czasowe i kluczowe pojęcia średniowiecza

Średniowiecze to epoka trwająca w Europie około tysiąc lat, od V do XV wieku. W Polsce okres ten rozpoczął się w X wieku i trwał do końca XV wieku. Za początek epoki uznaje się upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku lub chrzest Polski w 966 roku. Koniec średniowiecza wyznaczają takie wydarzenia jak zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 roku, wynalezienie druku w 1450 roku czy odkrycie Ameryki przez Kolumba w 1492 roku.

Kluczowe pojęcia charakteryzujące tę epokę to:

1. Teocentryzm - Bóg znajdował się w centrum zainteresowania. Popularne było hasło "memento mori" (pamiętaj o śmierci), a życie ziemskie traktowano jako wstęp do wieczności.

2. Dualizm - wynikający z dominacji teocentryzmu pogląd o podziale świata na dwie strefy (sacrum i profanum). Człowieka postrzegano jako istotę złożoną z wiecznej duszy i śmiertelnego ciała.

3. Uniwersalizm - jednolita kultura chrześcijańska w całej Europie, z łaciną jako wspólnym językiem.

4. Feudalizm - zhierarchizowany system społeczno-polityczny, dzielący społeczeństwo na stany.

Highlight: Średniowiecze charakteryzowało się silnym wpływem religii na wszystkie aspekty życia, co odzwierciedlało się w sztuce, literaturze i filozofii epoki.