Czas i miejsce akcji
Akcja utworu trwa kilka dni poźnego lata 1811 r. (księgi I-X) oraz jeden wiosenny dzień 1812 r. (księgi XI-XII). Rozgrywa się na Litwie, w dworku Szlacheckim Soplicowo i jego okolicach.
Gatunek
"Pan Tadeusz" jest epopeją i wyróżnia się następującymi cechami:
- jest obszernym utworem (12 ksiąg wierszem)
- zawiera rozbudowane porównania i szczegółowe opisy
- przedstawia Donaterów na He przełomowych dla narodu wydarzeń historycznych
- wprowadza bohatera zbiorowego (szlachtę), ukazuje bogatą obyczajowość
- rozpoczyna się inwokacją
- posługuje się podniosłym stylem
- narrator jest obiektywny
Tytuł
Pełny tytuł epopei: "Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem" zawiera najważniejsze informacje o książce.
Bohaterowie Sopliców
- Sędzia Soplica - właściciel Soplicowa Opiekun Tadeusza i brat Jacka Soplicy.
- Tadeusz Soplica - syn Jacka Soplicy, młody i wykształcony.
- Jacek Soplica (ksiądz Robak) - bohater dynamiczny. W młodości awanturnik, po dokonaniu zbrodni przechodzi wewnętrzną przemianę i staje się pokornym patriotą. Po śmierci zostaje zrehabilitowany.
- Telimena - daleka krewna Sopliców, opiekunka Zosi. Bierze ślub z Rejentem.
- Wojski - zarządca Soplicowa. Mistrz gry na rogu i doskonały kucharz.
- Woźny Protazy - zaufany sługa sędziego.
Bohaterowie Horeszków
- Stolnik Horeszko - dawny właściciel zamku, ojciec Ewy.
- Horeszkówna - zabity przez Jacka Soplicę. Był bezwzględny i bezlitosny.
- Ewa Horeszkówna - córka Stolnika, ukochana Jacka Soplicy. Matka Zosi.
- Zosia Horeszkówna - córka Ewy i kasztelana, skromna i nieśmiała.
- Hrabia - arystokrata, daleki krewny Horeszków.
- Gerwazy Rębajło - wierny sługa Horeszków. Nienawidzi Sopliców za to, że Jacek zabił jego pana. Broni honoru Stolnika i pragnie zemsty. Jest nieustępliwy i porywczy.
Pozostali
- Polkomorzy - strażnik obyczajów szlacheckich.
- Asesor - zapalony myśliwy, właściciel psa Sokoła.
- Rejent - uwielbia polowania, posiada psa Kusego.
Streszczenie ksiąg I-X
Do rodzinnego Soplicowa przyjeżdża Tadeusz, w swoim pokoju spotyka młodą dziewczynę. Wieczorem w ruinach zamku odbywa się uczta. Sędzia wygłasza naukę o grzeczności. Między Asesorem a Rejentem wybucha spór o zalety ich chartów (Kusego i SOKOTA). Kotnia ma być rozstrzygnięta podczas polowania.
Księga I - Zamek
Hrabia spotyka w zamkowych ruinach Gerwazego, który opowiada mu historię Stolnika. Jacek w przeszłości zabił magnata podczas oblężenia zamku przez wojska rosyjskie. W nagrodę otrzymał zamek od Rosjanów, ale przez szlachtę został uznany za zdrajcę ojczyzny. Gerwazy poprzysiągł soplicom zemstę.
Księga III - Umizgi
Zosia karmi ptactwo w ogrodzie i opiekuje się dziećmi. Mieszkańcy i goście Soplicowa biorą udział w grzybobraniu. Telimena wręcza Tadeuszowi listek i klucz do jej pokoju. W lesie wytropiono niedźwiedzia.
Księga IV - Dyplomatyka i Towy
W litewskiej puszczy odbywa się polowanie pod wodzą Wojskiego. Młodzieniec orientuje się, że w dniu przyjazdu pomylił Zosię z Telimeną. Ksiądz Robak w karczmie u Jankiela uswiadamia politycznie szlachtę, częstując ją tabaką. Robak dołącza do polujących w momencie, gdy niedźwiedź próbuje zaatakować Tadeusza i Mrapiego, zabija zwierzę. Wojski rozpoczyna koncert na rogu. Polowanie kończy się posiłkiem - bigosem i kolejną kłótnią Asesora z Rejentem.
Księga V - Krotnia
Tadeusz kłóci się z Telimeną. W końcu godzą się ze sobą. W zamku odbywa się uczta, która zostaje przerwana przez Gerwazego, który wspólnie z Hrabią rozpoczyna kłótnię z Soplicami o prawo do zamkowych ruin.
Księga VI - Zaścianek
Sędzia przygotowuje pozew sądowy przeciwko Hrabiemu i Gerwazemu. Ksiądz Robak namawia go do zgody. Wierzy, że małżeństwo Tadeusza zakończy spór zwaśnionych rodów. Hrabia i Gerwazy wyruszają do Dobrzyna, by namówić szlachtę zaściankową do zajazdu na Soplicowo.
Księga VII - Pada
Zebrani w dobrzyńskim zaścianku zastanawiają się, jak przygotować Litwę na przybycie wojsk napoleońskich. Gerwazy nawołuje do zajazdu na Soplicowo. Maciej przegania wszystkich ze swojego domu. Dobrzyński szlachta się godzi.
Księga VIII - Zajazd
Ksiądz Robak wyznaje sędziemu, że to on jest Jackiem Soplicą: przebywa na Litwie jako emisariusz. Hrabia wraz z Dobrzyńskimi napada na soplicowski dwór. Mieszkańcy Soplicowa zostają przerażeni, a szlachta resztę dnia spędza na świętowaniu.
Księga IX - Bitwa
O zajściu w Soplicowie dowiadują się Rosjanie przebywający w pobliżu. Rosyjscy żołnierze aresztując Dobrzyńskich. Tymczasem ksiądz Robak organizuje ucztę dla Rosjan, poi ich alkoholem. Major natarczywie adoruje Telimenę. Oburzony Tadeusz policzkuje majora, a potem do niego strzela. Wybucha bitwa, którą wygrywają mieszkańcy Soplicowa. Robak ratuje Hrabiego i tym samym zostaje ciężko ranny.
Księga X - Emigracja, Jacek
Hrabia i Tadeusz muszą opuścić Litwę w obawie przed zemstą.
Podsumowując, "Pan Tadeusz" jest epopeją narodową genialnie zrealizowaną przez autora, prezentującą życie szlachty na ziemiach polskich w okresie romantyzmu. Cechuje ją bogata obyczajowość, rozbudowane porównania, szczegółowe opisy oraz wydarzenia historyczne.autor, prezentującą życie szlachty na ziemiach polskich w okresie romantyzmu. Cechuje ją bogata obyczajowość, rozbudowane porównania, szczegółowe opisy oraz wydarzenia historyczne.
