Alternatywny zapis:

miłosierdzia, pokory, ubóstwa i bohaterstwa Tomizm - św. Tomasz z Akwinu Nawiązywał do Arystotelesa. Człowiek znajduje się na ściśle określonym szczeblu drabiny bytów: między aniołami a zwierzętami. Najwyższym bytem jest Bóg. Istota ludzka to ciało - materia oraz dusza - forma. Boga poznajemy przez wiarę i rozum (scholastyka). Stał też na stanowisku, że istnienie Boga można udowodnić rozumowo, i przedstawił pięć ta kich rozumowych dowodów. -strzelistość -smukłość •Cel życia człowieka -> wznoszenie się na drabinie bytów córa wyżej, walcząc z pokusami •Miara wartości człowieka -> konsekwencja w doskonaleniu się -duże witrażowe okna -ostre łuki Styl Gotycki dominował w późnym średniowieczu. Był to Styl związany z kulturą rycerską, mieszczańską i dworską. Cechy: -lekkość ● ● a) Konstrukcje budowli miały symbolizować ideę harmonii między Bogiem a światem; b) Szczególną rolę odegrało światło przenikające przez witrażowe, które nadawało wnętrzu budowli sakralny charakter (Boża wszechobecność), stanowiło źródło uduchowienia; c) Wzorcowym przykładem budynku stała się katedra, łącząca w sobie uwielbienie do Boga z wyobrażaniem porządku w filozofii, miała stanowić odbicie ładu boskiego oraz porządku świata; d) Malarstwo gotyckie miało przede wszystkim charakter sakralny; e) Architektura, rzeźba oraz malarstwo posługiwały się symbolami i alegoriami; Styl romański - narodził się w budownictwie sakralnym w południowej Francji. W Europie panował powszechnie w XI i XII w. Cechy: -przeznaczenie obronne (grube mury, małe okna) -zasadą konstrukcji były proste bryły geometryczne (sześciany, walce, stożki itp.) -bramy wejściowe wewnętrzne i zewnętrzne były bogato zdobione, najczęściej płaskorzeźbami a) Głównymi ośrodkami sztuki romańskiej były klasztory; b) Budowle wznoszono na planie krzyża albo koła; c) Malarstwo tego czasu cechował brak perspektywy. Dzieła przedstawiają postacie ludzkie w sposób odrealniony i płaski; Uniwersalizm - idea jednolitości epoki średniowiecza. Opierała się m.in. na: a) Wspólnym języku, czyli łacinie; b) Jednakowym modelu organizacji państwa c) Wspólnej wierze d) Identycznym systemie edukacyjnym Anonimowość – większość utworów nie była podpisywana, miało to na celu ukrycie się autora za dziełem, a przez te wyeksponowanie jego wartości dydaktycznych, moralnych czy teologicznych. Twórca uważany był jedynie za pośrednika iędzy Bogiem a odbiorcą jego przekazu lub komunikatu. Średniowieczny artysta pozostawał anonimowy, ukryty za swoimi dziełami, ponieważ nie tworzył ich dla ziemskiej sławy, ale na chwałę Bożą (od majorem Dei gloriam -,, ku większej chwale boskiej"). Dwujęzyczność – łacina była uniwersalnym językiem Kościoła, a więc także ludzi wykształconych, dopiero w późnym średniowieczu zaczęła ustępować piśmiennictwu w językach narodowych. Teocentryzm – najwyższą, centralną wartością dla ludzi średniowiecza stanowił Bóg, któremu było podporządkowane zarówno życie człowieka, jak i cały świat. 2.LITERATURA PARENETYCZNA ,,Legenda o św. Aleksym" Legenda- średniowieczne legendy to utwory, w których elementy prawdopodobne zostały połączone z fantastycznymi - cudami, ingerencjami sił wyższych; Wzór ascety Asceza-wyrzesię dóbr materialnych i przyjemności świata doczesnego. W średniowieczu, kiedy podkreślano marność życia i nieuchronność śmierci, asceza to jedna z dróg prowadzących ku zbawieniu. Św. Aleksy jako wzór ascety- jest ideałem ascety, ponieważ jako syn z książęcego rodu wyrzeka się wszelkich dóbr doczesnych dla służby Bożej. Rzymski panicz opuszcza dobra rodzinne, oddaje wszystko, co posiada, ubogim, udaje się w podróż ku jednemu celowi: osiągnięcia szczęścia wiecznego. Hagiografia - żywoty świętych; rodzaj średniowiecznego piśmiennictwa chrześcijańskiego, które zawiera biografię świętych i ascetów, ma charakter dydaktyczny (np. Legenda o św. Aleksym) ,,Pieśń o Rolandzie" Wzór rycerza - człowiek stworzony do walki w imię Boga, władcy i ojczyzny; jest osobą głęboko wierzącą, bez wahania oddaje swe życie i miecz w służbę Bogu i Jego namiestnikowi na ziemi królowi; cechuje go odwaga, niezłomność, honor, wierność, walka w obronie wiary chrześcijańskiej. Chansons de geste (Pieśń o czynie) - podejmowały one tematykę historyczną, często opisując dokonania prawdziwych bohaterów. Cechy: -koloryzowanie rzeczywistości -przypisywanie bohaterom cech półboskich, wyolbrzymianie ich umiejętności, skrupulatne tuszowanie ich niedoskonałości -pieśni te miały sprawiać ludziom radość, imponować im opowiadanymi wydarzeniami „Pieśń o Rolandzie” jako chansons de geste- -mieszają się elementy prawdziwe z fantastycznymi -autor wyolbrzymia znaczenie wojny -wiele postaci przedstawionych jest w sposób przekłamujący rzeczywistość -Roland jest osobą historyczną, lecz utwór pokazał go w sposób nieco przekłamany ,,Rolandowe umieranie”- Roland był oddany Bogu, dlatego nie chciał umrzeć nagle, a się do tego odpowiednio przygotować. Śmierć hrabiego Rolanda staje się okazją do podkreślenia cech jakie bohater wykazywał za życia (męstwo, odwaga, wierność ojczyźnie, oddanie Bogu). Śmierć bohatera jest przykładem ars moriendi (sztuki umierania). Umierając, Roland przestrzega etosu rycerskiego. Bohater umiera na wzgórzu, z modlitwą na ustach, rękawicą uniesione ku Bogu I twarzą zwróconą ku Hiszpanii. Wspomina przy tym całe swoje życie I prosi Boga o przebaczenie. Sceną śmierci Rolanda odbywa się w podniosłej atmosferze, pełno tu religijnych znaków (sam Roland umierający z pochyloną głową przypomina Chrystusa), a bohater staje się męczennikiem oddającym życie za wiarę. Epos rycerski- zbiór norm, które powinien posiadać każdy rycerz np.: 1. Gotowość do walki (i śmierci) w obronie ojczyzny i religii; 2. Dobre urodzenie (najlepiej w rodzinie z długimi tradycjami rycerskimi); 3. Odwagę; 4. Walkę w sprawiedliwych warunkach; 5. Przestrzeganie zobowiązań wobec króla i ojczyzny Roland zapisał się e historii jako wzorzec rycerza - był wierny zasadom aż do śmierci. Poprzez swój akt umierania dał świadectwo odwagi oraz przywiązań do Boga i ojczyzny. ,,KWIATKI ŚW.FRANCISZKA" Wzór świętego: Święty żyjący wg. Wzorów franciszkańskich - jego życie podporządkowane jest Bogu, ale zwraca się on ku innym ludziom, niesie im słowo Boże, nauczą. ,,KRONIKA POLSKA" Wzór władcy: a) człowiek sprawiedliwy I rycerski b) walczy z pogaństwem w imię wiary chrześcijańskiej c) Męstwo d) Pobożność e) Mądrość f) Siła g) Przebiegłość h) Srogość Kronika trzech Bolesławów - powstała na zlecenie księcia Bolesława. Jest określana kroniką trzech Bolesławów - autor dokładniej opisał dzieje Bolesława Chrobrego, Śmiałego i Krzywoustego. Autorstwo - Kronika polska tajemniczego autora, zwanego Gallem Anonimem, to najstarsza opowieść o historii naszego kraju. Geneza - ,,Kronika polska" powstała najprawdopodobniej na zamówienie księcia Bolesława Krzywoustego lub biskupa i kanclerza Michała Adwańca. Najpewniej druga z wymienionych postaci stała się mecenasem Galla Anonima i otoczyła go opieką w trakcie pisania dzieła. 3."BOSKA KOMEDIA" 1.Geneza - Powodów do napisania „Boskiej komedii" należy szukać w światopoglądzie i biografii jej autora. Doświadczył on nieszczęśliwej miłości do Beatrycze, którą idealizuje na kartach utworu, poza tym z powodu problemów politycznych i finansowych zmuszony był do tułaczki po Włoszech przez resztę życia. 2.Budowa utworu - ,,Boska komedia jest tryptykiem – składa się z trzech ksiąg, każdą część tworzą 33 pieśni, zaś każda z nich pisana jest tercyną – strofą trzywersową. Liczba 3, jest kluczową dla budowy utworu, jest symbolem Trójcy Świętej. - 3. Obraz zaświatów w Boskiej komedii - Piekło znajduje się w głębi ziemi i ma postać leju zwężającego się ku dołowi, składa się z 9 kręgów, gdzie przebywają potępieni, rozmieszczeni w zależności od stopnia swoich win. Każdy krąg ma swojego strażnika: Minos, Pluton, Flegjasz, Cerber, Minotaur, Geroin, Anteusz i inni. 4. Każda część zaświatów ma swoją określoną strukturę. W każdej bohaterowi towarzyszy jakiś przewodnik, który wyjawia mu najważniejsze sekrety. W piekle i czyśćcu jest nim Wergiliusz, w niebie są to Beatrycze (ukochana autora) oraz św. Bernard z Clairvaux. 4. ,,BOGURODZICA" Geneza - Powstanie Bogurodzicy łączy się zazwyczaj z tradycją liturgii łacińskiej (hymny kościelne), a także z wpływami wschodnimi (wskazuje na to głównie zastosowanie motywu deesis, nawiązującego do prawosławnych ikon). Nie wiadomo też, gdzie tekst powstał, podawane są takie miejsca jak Wielkopolska, Małopolska oraz Płock. Budowa - jest wierszem zdaniowo rymowym. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciągiem próśb modlitewnych: do Matki Boskiej, aby pośredniczyła u swego Syna-Chrystusa, a do Syna Bożego o wysłuchanie modlitwy, o dobrobyt w życiu ziemskim i wieczne życie po śmierci. ● ● Rola w historii narodu polskiego - pełniła rolę hymnu państwowego do połowy XVI wieku. Była śpiewana przez rycerzy polskich, między innymi przed bitwą pod Grunwaldem, gdzie po stronie wojsk polsko-litewskich walczyli także Rusini, Czesi, Ślązacy oraz Tatarzy ze Złotej Ordy. Tekst „Bogurodzicy" spisany został wierszem intonacyjno - zdaniowym. Motyw Deesis - obecny jest w dwóch pierwszych zwrotkach. Czytamy tam uroczyste zwrócenie się do Maryi Panny w języku staropolskim, która ma być orędowniczką ludzkich modlitw do Boga. Autor nazywa ją tam Bogurodzicą, umiłowaną przez Boga i wybraną. Idea pośrednictwa - polega przede wszystkim na skierowaniu próśb ludzi wierzących, chrześcijan do Boga, lecz nie bezpośrednio, lecz poprzez Matkę Jezusa-Maryję. Archaizmy - to przestarzałe formy języka, które wyszły już z użycia a w Bogurodzicy jest ich wiele ze względu na okres, z którego pochodzi. Należą do nich słowa: ,,zwolena" (wybrana), ,,zyszczy" (pozyskaj), ,,dziela" (dla), ,,jąż” (którą). ● Tytuły: 5. ,,LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI" 1. Żale Matki Boskiej pod krzyżem 2. Posłuchajcie bracia miła 3. Lament Świętokrzyski Charakterystyka nadawcy: Jest to Matka Boska stojąca u stóp krzyża, na którym wisi jej ukochany syn. Matka Jezusa przedstawiona jest w zwykłym, ludzkim wymiarze. Zwraca się ona do otaczających ludzi z prośbą o współczucie, do Archanioła Gabriela z bolesnym wyrzutem i pretensją, bo musi spoglądać na cierpienie swojego Syna. Zwraca się do innych matek, którym życzy aby nigdy nie musiały przyzywać takiego cierpienia. Jedna z apostrof skierowanych jest do Jezusa. Wyraża w niej bezradność i udrękę, chciałaby poświęcić własne życie za Syna. Jezus widziany z tej perspektywy staje się człowiekiem. Matka ukrzyżowanego po ludzku nie godzi się ze spotykającą ją niesprawiedliwością, stając się z bliska doświadczeniu zwykłego człowieka. Motyw Stabat Mater - pojawia się jako literackie odwzorowanie sceny pożegnania z Jezusem. Celem jego zastosowania jest ukazanie rozpaczy matki i jej bezradności wobec cierpienia Syna, a także wzbudzenie współczucia wobec przepełnionej bólem Maryi. Pieta - wyobrażenie Matki Boskiej trzymającej na kolanach umierającego Chrystusa. Jest to motyw wielokrotnie przywoływany w sztuce, nie tylko średniowiecznej; szczególnie zaś popularny w sztukach plastycznych i rzeźbie. Lament - utwór poetycki, którego treścią jest opłakiwanie czyjejś śmierci lub klęski. Plankt - charakterystyczny dla literatury średniowiecznej utwór, w którym wyraża się żal po bliskiej, zmarłej osobie i wzywa do współuczestnictwa w cierpieniu. 6. ,,ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ" Wizerunek śmierci - Śmierć narodziła się, gdy zgrzeszył pierwszy człowiek. Jest to chuda, blada kobieta przepasana biała płachtą (łoktuszą). Ma żółte policzki, nie ma nosa i warg, "poziewając skrżyta zęby", a z jej oczu płynie "krwawa rosa", natomiast w ręku dzierży kosę. Memento mori (pamiętaj o śmierci) - Ciągła myśl o śmierci oraz konieczność właściwego przygotowania się do życia wiecznego (praeparatio ad mortem - przygotowanie do śmierci) wyznaczały egzystencję człowieka średniowiecza. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią w pełni odpowiada idei ,,praeparatio ad mortem". ● Ars moriendi (sztuka dobrego umierania) - jest nierozerwalnie złączona z ostatecznym rozwiązaniem, sądem nad ludzką duszą, co determinuje jej dalsze losy. To w chwili śmierci zapada decyzja o tym, czy daną osobę czeka niebo, czyściec czy też wieczne potępienie. Danse macabre - polega na ukazaniu śmierci najczęściej w postaci kościotrupa, tańczącej z przedstawicielami różnych grup społecznych, m.in. władzy, kleru, ludu. Śmierć ukazywana była różnie np. jako zwłoki ulegające rozkładowi, potem jako szkielet z kosą w ręku. Zawsze zaś prowadzi do grobu taneczny korowód wszystkich stanów: od cesarza i papieża, kardynałów, bogaczy, po chłopów i biedaków - gdyż śmierć czeka każdego, bez względu na to, co znaczy dany człowiek na ziemi. 7. TRYPTYK HANSA MEMLINGA ,,SĄD OSTATECZNY" Obraz Hansa Memlinga pt. "Sąd Ostateczny" jest tryptykiem i powstał w roku 1473. Przedstawia on Niebo, Sąd Ostateczny na Ziemi oraz Piekło. 1. Po lewej stronie obrazu pokazane zostały dusze, które zasłużyły na to, by móc doznać wiecznej szczęśliwości. Na schodach wita ich uradowany Święty Piotr oraz święci. 2. W prawej części znajdują się dusze cierpiące w płomieniach. Przedstawia ona piekło i diabły, czyli los tych, którzy zawinili na Ziemi. Nad tym całym widmem cierpień krążą anioły i dmąc w trąby zwiastują rychły koniec świata. 3. Środek tryptyku jest największy. Wyróżnia się też dużą liczbą postaci. W jego centralnej części znajduje się Jezus Chrystus, jako sędzia oraz archanioł (prawdopodobnie jest to Gabriel), trzymający krzyż i miecz, które się krzyżują. Jezus siedzi na tęczy w kształcie aureoli, a pod stopami ma złotą kulę, przypominającą kulę ziemską. Dookoła niego siedzą święci, Matka Boska i archaniołowie. Wokół archanioła stoją ludzie błagający o litość, wystraszeni zaistniałą sytuację, a także ci, o których trwa walka aniołów z diabłami. Na obrazie dominuje ciemna kolorystyka. Żywymi barwami przedstawiono świętych i Jezusa. Na tryptyku wszystko pokazane jest bardzo szczegółowo, z detalami. Do namalowania obrazu użyto symboli, np. lilia i miecz znajdujące się obok głowy Chrystusa. Lilia oznacza zmiłowanie sędziego nad pokornym człowiekiem, a miecz sprawiedliwość dla tych, którzy nie zasłużyli na miłosierdzie.