Alternatywny zapis:

elementem budującym komórki i tkanki. Białka również regulują przebieg procesów zachodzących w organizmie. Przykładowo hormony przekazują informacje między komórkami, a enzymy przyspieszają przebieg reakcji biochemicznych. Białka są zbudowane z 20 rodzajów aminokwasów. Większość z nich nasz organizm potrafi sam syntetyzować i nie musi ich przyjmować z pokarmem. Aminokwasy te nazywamy aminokwasami endogennymi. Pozostałe aminokwasy, których organizm nie potrafi wytwarzać i które musi przyjmować z pokarmem, to aminokwasy egzogenne. Ze względu na skład aminokwasów i ich proporcje wyróżniamy: białka pełnowartościowe i białka niepełnowartościowe. Rodzaje białek: • białka pełnowartościowe - zawierają wszystkie aminokwasy egzogenne w odpowiednich proporcjach - źródło: pokarm pochodzenia zwierzęcego (jaja, produkty mleczne, mięso) • białka niepełnowartościowe - nie zawierają wszystkich aminokwasów egzogennych lub mają ich zbyt mało - źródło: pokarm pochodzenia roślinnego (warzywa i owoce) Tłuszcze - materiał zapasowy Tłuszcze to przede wszystkim materiał zapasowy dostarczający energii, gdy zabraknie cukrów. Dodatkowo tłuszcze m.in.: • pełnią funkcję termoizolacyjną i ochronną - wchodzą w skład tkanki podskórnej oraz tkanki tłuszczowej • są nośnikami i magazynem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach • budują błony komórkowe ● są niezbędne do syntezy niektórych hormonów Dla naszego zdrowia niezwykle ważne jest uwzględnienie w diecie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), ponieważ są one syntetyzowane w organizmie Witaminy Witaminy to związki organiczne, których organizm w większości nie potrafi sam wytworzyć, a są one wykorzystywane w różnych reakcjach biochemicznych i procesach fizjologicznych. Dzielimy je na: rozpuszczalne w tłuszczach - należą do nich witaminy: A, D3, E, K • rozpuszczalne w wodzie - należą do nich witaminy z gruby B oraz witamina C ● Stan, w którym w organizmie brakuje witamin, nazywamy awitaminozą, a niedobór witamin - hipowitaminozą. Przyczyną niedoboru witamin mogą być: niewłaściwa dieta ● • zwiększone zapotrzebowanie na witaminy ● ● • trudności w przyswajaniu witamin Podobnie negatywne skutki może mieć nadmiar witamin, czyli hiperwitaminoza. Jest ona zazwyczaj spowodowana nadużywaniem suplementów diety i leków zawierających witaminy Składniki mineralne Składniki mineralne to pierwiastki chemiczne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W zależności od ilości, w jakiej występują w organizmie, wśród składników mineralnych wyróżniamy: • makroelementy (wapń, magnez, potas, sód i chlor) • mikroelementy (żelazo, jod, fluor) Znaczenie wody ● Woda ma wyjątkowe właściwości fizykochemiczne, co sprawia, że pełni w organizmie wiele istotnych funkcji, m.in.: • jest bardzo dobrym rozpuszczalnikiem wielu związków, dzięki czemu transportuje różne substancje oraz tworzy środowisko, w którym mogą zachodzić reakcje chemiczne • ma duże ciepło właściwe, co umożliwia je wyrównywanie temperatury w organizmie • ma wysokie ciepło parowania, dzięki czemu jest wykorzystywana do chłodzenia organizmu - woda zawarta w pocie, parując, ochładza organizm ● • ma duże napięcie powierzchniowe, które ułatwia krążenie krwi i limfy w drobnych naczyniach Bilans wodny Bilans wodny to różnica pomiędzy ilością wody w pobranej a ilością wody utraconej przez organizm w ciągu doby. Do deficytu wody w organizmie mogą przyczyniać się: • gorączka, wymioty, biegunka ● ● • nadmierna aktywność fizyczna • zbyt wysoka temperatura otoczenia Elementy uktadu pokarmowego W skład układu pokarmowego wchodzą: przewód pokarmowy - jest on podzielony na odcinki, w których zachodzą kolejne etapy obróbki pokarmu • gruczoły trawienne - produkują one wydzieliny niezbędne do trawienia pokarmu w przewodzie pokarmowym Przemieszczanie się pokarmu jest możliwe dzięki ruchom perystaltycznym. Gruczoły trawienne Ślinianki Wątroba Trzustka Przewód pokarmowy Jama ustna Przełyk Jelito cienkie Gardło -Żołądek Jelito grube Jama ustna - pobieranie, rozdrabnianie i nawilżanie pokarmu Pierwszym zadaniem jamy ustnej jest pobieranie pokarmu, który następnie jest rozdrabniany przez zęby. Język pomaga w mieszaniu pokarmu ze śliną - wydzieliną ślinianek. Jest w niej zawarty enzym- amylaza ślinowa - dzięki któremu rozpoczyna się trawienie wielocukrów. Zęby 2 siekacze 1 kieł Siekacze służą do odgryzania kawałków pokarmu Kły pomagają w rozgryzaniu pokarmu Zęby trzonowe i przedtrzonowe miażdżą i rozcierają pokarm 2 zęby przedtrzonowe 3 zęby trzonowe Gardło i przełyk Pokarm z jamy ustnej trafia do gardła, które jest wspólnym odcinkiem układu oddechowego i układu pokarmowego. Jedna z chrząstek krtani - nagłośnia - zamyka wejście do dróg oddechowych w czasie przełykania. Przełyk ma kształt długiej (około 25 cm), wąskiej rury. Mięśnie budujące jego ścianę kurczą się rytmicznie, co umożliwia przesuwanie kęsów pokarmowych do żołądka. Żołądek Pokarm jest w nim czasowo magazynowany oraz dalej trawiony. Trawienie zachodzi dzięki gruczołom znajdującym się w ścianie żołądka, które produkują sok żołądkowy. Jelito cienkie W jelicie cienkim zachodzi intensywne trawienie pokarmu. Występujące w jego ścianie gruczoły produkują takie enzymy jak: • lipaza jelitowa, która trawi tłuszcze. ● • peptydazy jelitowe, które rozkładają dipeptydy i tripeptydy na pojedyncze aminokwasy • enzymy kontynuujące trawienie wielocukrów (np. amylaza jelitowa) oraz enzymy trawiące dwucukry (np. maltaza) Ponadto do dwunastnicy uchodzą przewody z trzustki i z wątroby. Sok trzustkowy ma zasadowy odczyn i neutralizuje kwaśną treść pokarmu docierającą z żołądka. Produkowana w wątrobie żółć pomaga przekształcić tłuszcze w emulsję o bardzo drobnych kroplach. Proces ten nazywamy emulgacją. Kolejną funkcją jelita cienkiego jest wchłanianie prostych związków organicznych. Jelito może pełnić tę funkcję dzięki palczastym wypustkom nazywanym kosmkami jelitowymi. Jelito grube W narządzie tym występuje wchłanianie wody oraz zawartych w niej soli mineralnych, zagęszczenie niestrawionych resztek pokarmowych i formowanie kału Mikrobiom Dotychczas udało się ustalić, że: • "zajmuje on miejsce" w organizmie, przez co zapobiega rozwojowi drobnoustrojów chorobotwórczych • przeprowadza fermentację i rozkłada błonnik ● • wytwarza witaminy z grupy Bik ● • umożliwia prawidłowy rozwój układu odpornościowego • wpływa na rozwój i właściwe funkcjonowanie układu nerwowego Na czym polega trawienie pokarmu Trawienie pokarmu polega na rozkładzie złożonych związków organicznych, będących składnikami pokarmu, do prostszych związków, które mogą być przetransportowane do wnętrza komórek. Proces trawienia rozpoczyna się od mechanicznej obróbki pokarmu. Polega on na żuciu, mieszaniu, połykaniu i przesuwaniu się pokarmu dzięki ruchom perystaltycznym. Następnie zachodzi trawienie chemiczne, czyli rozkład złożonych związków chemicznych przy udziale enzymów trawiennych. W wyniku tego procesu powstają proste związki przyswajalne przez organizm. Związki te są wchłaniane do krwi lub limfy w jelicie cienkim, a następnie rozprowadzane przez układ krążenia do komórek ciała. Trawienie cukrów, białek i tłuszczów Cukry Trawienie cukrów zachodzi w jamie ustnej i jelicie cienkim Białka Trawienie białek zachodzi w żołądku i jelicie cienkim Tłuszcze Trawienie tłuszczów zachodzi w jelicie cienkim Czym jest bilans energetyczny Bilans energetyczny to różnica między ilością energii dostarczanej w pożywieniu a ilością energii zużywanej na procesy metabolityczne i codzienną aktywność. Jeżeli mamy dodatni bilans energetyczny, to znaczy, że nie zużywamy całej energii. Jej nadmiar będzie gromadzony w postaci tkanki tłuszczowej, co może prowadzić do otyłości. Ujemny bilans energetyczny oznacza, że dostarczamy organizmowi za mało energii. W takiej sytuacji organizm musi zużywać własne tkanki, co może prowadzić do niedowagi. Wartość energetyczną produktów spożywczych oraz ilość energii wydatkowanej przez organizm przedstawia się zwykle w kilokaloriach lub w kilodżulach. Przyczyny i skutki otyłości Podstawową przyczyną otyłości jest dodatni bilans energetyczny. Wynika on najczęściej z błędów żywieniowych, takich jak: •przyjmowanie zbyt dużej ilości pokarmów • niewłaściwe proporcje składników pokarmowych • nieregularne spożywanie posiłków - głodzenie się, a później - objadanie • spożywanie pokarmów typu fast food Na ryzyko wystąpienia otyłości mają również wpływ tryb życia i zbyt mała aktywność fizyczna, a niekiedy też czynniki psychiczne. Otyłość może mieć także podłoże genetyczne. Otyłość może powodować wiele groźnych chorób, w tym: • choroby układu krążenia • choroby układu oddechowego • niektóre złośliwe nowotwory • cukrzycę typu II • choroby zwyrodnieniowe kości ● Zaburzenia odżywiania Anoreksja i bulimia są najbardziej znanymi przykładami zaburzeń odżywiania. Anoreksja - jadłowstręt psychiczny Anoreksję nazywamy inaczej jadłowstrętem psychicznym, ponieważ charakteryzuje się ona zanikiem łaknienia, który wynika głównie z czynników psychicznych. Charakterystyczne są takie zachowania jak: • wykonywanie intensywnych ćwiczeń • prowokowanie wymiotów lub używanie środków przeczyszczających ukrywanie przed bliskimi faktu niejedzenia • ciągłe kontrolowanie swojego wyglądu Bulimia - wilczy głód Bulimia, nazywana również wilczym głodem, polega na występowaniu okresów wzmożonego apetytu, w których chory spożywa ogromne porcje jedzenia w krótkim czasie. Obfite posiłki wywołują często poczucie winy i lęk przed przytyciem, dlatego osoby cierpiące na bulimię prowokują wymioty, stosują środki przeczyszczające lub głodówkę. Duże znaczenie W przypadku dzieci i młodzieży duże znaczenie, ma: • odpowiednia ilość snu (ok. 8-10 godz. na dobę) • ograniczenie czasu oglądania telewizji i korzystania z urządzeń elektronicznych, np. komputerów, do 2 godz. na dobę • kontrolowanie masy ciała i wzrostu • regularne mycie zębów racjonalna dieta powinna być oparta na dostarczaniu organizmowi wszystkich potrzebnych składników pożywienia w odpowiednich proporcjach. Jej zasady są przedstawione w formie piramidy zdrowego żywienia i stylu życia. Diagnostyka chorób układu pokarmowego Do podstawowych badań diagnostycznych należą: badania krwi, badania kału, USG i badania endoskopowe. Badania krwi tradycyjne badania krwi, takie jak badanie ogólne krwi, czyli morfologia, pozwalają ocenić ogólną kondycję organizmu. Dzięki bardziej szczegółowym, specjalistycznym badaniom krwi jest możliwe wykrycie różnych chorób wewnętrznych. Przykładem takich badań jest wykrywanie tzw. markerów nowotworowych. Innym przykładem badania krwi jest wykrywanie w niej wybranych rodzajów przeciwciał. Przeciwciała mogą wskazywać na występowanie w organizmie określonych pasożytów lub drobnoustrojów. Badania kału Badania kału umożliwiają m.in.: • potwierdzenie występowania pasożytów ● • wykonywanie posiewów bakteryjnych i ocenę składu mikrobiomu jelit • wykazanie obecności wirusów • stwierdzenie występowania krwi utajonej ● Badania endoskopowe Przykładami badań endoskopowych wykorzystywanych w diagnostyce chorób układu pokarmowego są gastroskopia i kolonoskopia. Choroby układu pokarmowego Pasożyty powodujące choroby: • tasiemce ● • glista ludzka ● • włosień kręty • owsik ludzki Choroby wirusowe np. WZW A, WZW B i WZWC Choroby bakteryjne • Próchnica ● • Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy ● Salmonelloza ● Choroby, które warto znać • Zespół złego wchłaniania • Choroba Crohna (choroba Leśniowskiego-Crohna) Choroby nowotworowe układu pokarmowego (najczęściej występują rak żołądka i rak jelita grubego) Profilaktyka W profilaktyce chorób układu pokarmowego ważne są m.in.: • przestrzeganie podstawowych zasad higieny ● • szczepienia ochronne, np. przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B • właściwe odżywianie, w tym spożywanie ● odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego • niepalenie papierosów i ograniczenie spożywania alkoholu