Podstawowe wzory i obliczenia ruchu

Kiedy chcesz obliczyć, ile czasu zajmie ci podróż, używasz prostego wzoru: t = s : v. To znaczy, że czas to droga podzielona przez prędkość. Jeśli jedziesz z Zielonej Góry do Gorzowa (100 km) z prędkością 80 km/h, podróż zajmie ci 1,25 godziny, czyli 1 godzinę i 15 minut.

Ruch jednostajny to sytuacja, gdy poruszasz się ze stałą prędkością. Na wykresie widzisz to jako prostą linię - im bardziej stroma, tym większa prędkość. Jeśli rowerzysta przejeżdża 20 metrów co 5 sekund, jego prędkość wynosi 4 m/s.

Przyspieszenie obliczasz wzorem a = Δv : Δt. Gdy pociąg zwiększa prędkość z 18 do 36 km/h w pół minuty, jego przyspieszenie wynosi 0,167 m/s². Pamiętaj, że czasami musisz zamienić km/h na m/s!

💡 Wskazówka: Aby zamienić km/h na m/s, podziel przez 3,6. W drugą stronę - pomnóż przez 3,6.

Względność ruchu i układy odniesienia

Czy wiesz, że możesz być jednocześnie w spoczynku i w ruchu? To zależy od układu odniesienia - czyli od tego, w stosunku do czego mierzysz ruch. Gazeta w jadącym samochodzie spoczywa względem fotela, ale porusza się względem asfaltu.

W pociągu jesteś w spoczynku względem swojego fotela i innych pasażerów. Ale poruszasz się względem peronów i budynków za oknem. To dlatego czasami wydaje ci się, że to ty się poruszasz, gdy obok jedzie inny pociąg!

Kiedy zamkniesz oczy w samochodzie, możesz mieć wrażenie jazdy do tyłu. Dzieje się tak, bo brakuje ci układu odniesienia - nie widzisz punktów, które pomogłyby ci określić kierunek ruchu.

Przeliczanie jednostek to podstawa! Motocykl jadący 72 km/h porusza się z prędkością 20 m/s. Uczeń biegnący 100 m w 10 s osiąga średnią prędkość 36 km/h.

💡 Pamiętaj: Ruch to zawsze kwestia perspektywy - wszystko zależy od tego, z jakiego punktu patrzysz!

Ruch przyspieszony i wykresy

W ruchu jednostajnie przyspieszonym prędkość zmienia się w równym tempie. Gdy samochód rusza z przyspieszeniem 0,5 m/s², po 30 sekundach osiągnie prędkość 15 m/s $czyli 54 km/h$. Używasz wzoru v = a × t.

Pociąg startujący ze stacji i pokonujący 200 m w 20 sekund osiąga prędkość 20 m/s. Tu przydaje się wzór v = 2s : t dla ruchu z miejsca.

Wykresy prędkości to potężne narzędzie! Na prostej linii nachylonej w górę widzisz przyspieszenie - im bardziej stroma, tym większe. Przyspieszenie obliczasz jako a = $Vk - Vp$ : t, gdzie Vk to prędkość końcowa, a Vp to początkowa.

Dwie kulki na wykresie pokazują różne przyspieszenia: jedna 0,5 m/s², druga 0,25 m/s². Ich prędkości zrównują się po 20 sekundach - dokładnie tam, gdzie linie się przecinają.

💡 Trick: Im bardziej stroma linia na wykresie v(t), tym większe przyspieszenie!

Hamowanie i ruch opóźniony

Hamowanie to przyspieszenie z minusem! Gdy pociąg jadący 18 km/h $czyli 5 m/s$ hamuje przez 4 sekundy, jego opóźnienie wynosi 1,25 m/s². To całkiem spore hamowanie!

Drogę hamowania obliczasz wzorem S = V₀t - at²/2. Nasz pociąg przejechał podczas hamowania 10 metrów. To ważna informacja dla bezpieczeństwa - musisz wiedzieć, ile miejsca potrzebujesz do zatrzymania.

Wzory na ruch opóźniony działają tak samo jak dla przyspieszenia, tylko że przyspieszenie ma znak ujemny. Pamiętaj też o zamianie jednostek - 18 km/h to 5 m/s.

W praktyce oznacza to, że im szybciej jedziesz, tym więcej czasu i miejsca potrzebujesz do zatrzymania. Dlatego ograniczenia prędkości w miastach są niższe niż na autostradach.

⚠️ Bezpieczeństwo: Droga hamowania rośnie bardzo szybko wraz z prędkością - zawsze zachowuj bezpieczny odstęp!

Analiza wykresów i ruch jednostajny

Wykres v(t) w postaci poziomej linii oznacza ruch jednostajny - stałą prędkość przez cały czas. Pociąg jadący godzinę z prędkością 40 km/h $11,1 m/s$ przejedzie dokładnie 40 km.

Gdy chcesz przebyć tę samą trasę trzy razy szybciej, musisz jechać z prędkością 120 km/h. To proste: v = s : t, gdzie czas jest trzy razy krótszy.

Fragment podróży też możesz obliczyć! Między 20. a 30. minutą $czyli przez 10 minut = 1/6 godziny$ pociąg przejedzie 6,67 km przy stałej prędkości 40 km/h.

W rzeczywistości idealny ruch jednostajny przez godzinę jest niemożliwy. Tory są kręte, więc na zakrętach trzeba zwalniać. Są też sygnalizatory, przejazdy kolejowe i inne ograniczenia, które zmuszają maszynistę do zmiany prędkości.

🚂 Ciekawostka: Nawet najszybsze pociągi muszą zwalniać na zakrętach - inaczej by się wykoleily!