Podstawowe pojęcia geograficzne
Ziemia składa się z kilku powłok, które razem tworzą powłokę ziemską – przestrzeń, w której żyjemy i gospodarujemy. W jej skład wchodzą: litosfera (skały), hydrosfera (woda), atmosfera (powietrze), biosfera (organizmy) i pedosfera (gleba).
Geografia to nauka opisująca Ziemię, jej środowisko przyrodnicze i wpływ człowieka. Dzieli się na geografię fizyczną (badającą naturalne elementy środowiska) oraz geografię społeczno-gospodarczą (skupiającą się na działalności człowieka). Obok geografii istnieją inne nauki o Ziemi: geofizyka, geodezja i geologia.
Warto wiedzieć, że środowisko, w którym żyjemy, możemy podzielić na przyrodnicze (stworzone przez naturę) i antropogeniczne (stworzone przez człowieka). Te dwa typy środowisk wzajemnie na siebie wpływają i tworzą środowisko geograficzne.
💡 Ciekawostka: Geologia dzieli się na dynamiczną (badającą procesy zachodzące w skorupie ziemskiej) i historyczną (zajmującą się historią rozwoju Ziemi). To trochę jak detektyw badający zarówno bieżące wydarzenia, jak i ślady z przeszłości!
Mapa jako podstawowe narzędzie geografa
Mapa to pomniejszony obraz Ziemi na płaszczyźnie, przedstawiony za pomocą znaków umownych. Każda mapa zawiera kilka kluczowych elementów: legendę (wyjaśnienie znaków), skalę (stopień pomniejszenia), siatkę kartograficzną i treść mapy.
Skala informuje, ile razy obszar na mapie został pomniejszony w stosunku do rzeczywistości. Może być przedstawiona jako skala liczbowa (np. 1:200 000), mianowana (np. 1cm – 2 km), kwadratowa lub liniowa.
Mapy nie mogą przedstawiać wszystkich szczegółów, dlatego stosuje się generalizację – proces upraszczania i zmniejszania szczegółowości mapy. Dzięki temu mapa jest czytelna i służy określonemu celowi.
Orientacja w terenie
W geografii bardzo ważne jest określanie kierunków. Podstawowymi kierunkami są: północ (N), południe (S), wschód (E) i zachód (W). Pomiędzy nimi wyróżniamy kierunki pośrednie, np. północno-wschodni (NE).
Azymut to kąt między kierunkiem północy a kierunkiem marszu, mierzony w stopniach od 0° do 360° zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
Na mapach topograficznych ważnymi elementami są poziomice – linie łączące punkty o tej samej wysokości. Dzięki nim możemy rozpoznać wzniesienia (poziomice zwiększają się do środka) i obniżenia (poziomice zmniejszają się do środka).
Rozróżniamy dwa rodzaje wysokości: bezwzględną (mierzoną w metrach nad poziomem morza) i względną (różnicę wysokości między dwoma punktami).
Siatka geograficzna i kartograficzna
Siatka geograficzna to umowny układ południków i równoleżników na globusie, podczas gdy siatka kartograficzna to ich odpowiednik na mapie.
Południki to półokręgi łączące bieguny i wyznaczające długość geograficzną (od 0° do 180° na wschód i zachód od południka zerowego). Równoleżniki to okręgi równoległe do równika, wyznaczające szerokość geograficzną (od 0° na równiku do 90° na biegunach).
Jednostki miary kątowej stosowane w geografii to: stopnie (°), minuty (') i sekundy (''). Pamiętaj, że 1° = 60', a 1' = 60''.
Na Ziemi wyróżniamy charakterystyczne równoleżniki: równik (0°), zwrotnik Raka (23°26'N), zwrotnik Koziorożca (23°26'S) oraz koła podbiegunowe.