Strefowość zjawisk przyrodniczych
Strefowość to zmienność zjawisk przyrodniczych występująca wraz ze zmianą szerokości geograficznej. Na jej kształtowanie wpływają przede wszystkim warunki oświetlenia i ogrzania Ziemi, które determinują temperaturę, cyrkulację powietrza i opady.
Główne czynniki kształtujące strefowość to rozkład stref klimatycznych (od równikowej przez zwrotnikowe i umiarkowane po okołobiegunowe) oraz długość okresu wegetacyjnego. Istotne znaczenie ma również intensywność procesów wietrzenia (fizycznego, chemicznego i biologicznego), które wpływają na formowanie się gleb.
Oprócz czynników strefowych występują również czynniki astrefowe, które zaburzają regularny układ stref. Należą do nich: rzeźba terenu (powodująca piętrowość klimatyczno-roślinną), odległość od zbiorników wodnych, prądy morskie, rodzaj skał oraz obecność rzek.
Warto zapamiętać! Klimat, roślinność i gleby tworzą powiązany system. Im zimniej, tym wolniejsze procesy biochemiczne w glebie. Im bardziej wilgotno, tym szybsza produkcja biomasy, ale też szybsze wymywanie i zakwaszanie gleb.
Cyrkulacja atmosferyczna odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu strefowości. Na każdej półkuli występują trzy komórki cyrkulacyjne (Hadleya, Ferrela i okołobiegunowa) z charakterystycznymi wiatrami stałymi. Na ich granicach powstają strefy wysokiego lub niskiego ciśnienia.
W zależności od strefy klimatycznej rozwijają się charakterystyczne formacje roślinne i gleby. Na przykład w strefie równikowej dominują lasy deszczowe i gleby ferralitowe, w strefie zwrotnikowej pustynie z sukulentami i glebami pustynnymi, a w strefie umiarkowanej lasy liściaste z glebami brunatnymi.
Oprócz strefowych formacji roślinnych występują także formacje astrefowe, takie jak roślinność bagien, namorzynowa, wydmowa czy naskalna, które rozwijają się w specyficznych warunkach niezależnie od szerokości geograficznej.