Podstawy strefowości zjawisk przyrodniczych
Strefowość to zmienność zjawisk przyrodniczych wraz ze zmianą szerokości geograficznej. Kluczowym czynnikiem kształtującym tę zmienność jest oświetlenie i ogrzanie powierzchni Ziemi, co wpływa na temperaturę, cyrkulację powietrza i ilość opadów.
Na Ziemi wyróżniamy pięć głównych stref oświetlenia: podbiegunową północną, umiarkowaną północną, międzyzwrotnikową, umiarkowaną południową i podbiegunową południową. Te strefy bezpośrednio wpływają na kształtowanie się dziewięciu stref klimatycznych - od równikowej przez zwrotnikowe, podzwrotnikowe, umiarkowane, aż po okołobiegunowe.
Cyrkulacja atmosferyczna odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu klimatu. Na każdej półkuli występują trzy komórki cyrkulacyjne: komórka Hadleya (z pasatami), komórka Ferrela (z wiatrami zachodnimi) oraz komórka okołobiegunowa. Na granicach tych komórek powstają strefy wysokiego lub niskiego ciśnienia.
💡 Warto zapamiętać! Długość okresu wegetacyjnego (czas, w którym temperatura, światło i wilgotność umożliwiają rozwój roślin) jest jednym z najważniejszych wskaźników strefowości, często pojawiającym się na sprawdzianach z geografii.
Oprócz czynników strefowych, istnieją również czynniki astrefowe, które lokalnie modyfikują strefowość. Należą do nich: rzeźba terenu (spadek temperatury o 0,6°C na 100 m wysokości), odległość od zbiorników wodnych, prądy morskie, rodzaj skał podłoża oraz obecność rzek.