Germanizacja w zaborze pruskim i autonomia galicyjska
W zaborze pruskim Otto von Bismarck rozpoczął w 1871 roku Kulturkampf - walkę z Kościołem katolickim i polskością. Wprowadzono rugi pruskie (masowe wysiedlenia) i powołano Komisję Kolonizacyjną wspierającą niemieckie osadnictwo.
Niemiecka organizacja Hakata prowadziła tak intensywną germanizację, że polską walkę z nią nazywano "najdłuższą wojną nowoczesnej Europy". Symbolem oporu stał się strajk dzieci we Wrześni przeciwko nauce religii po niemiecku i Michał Drzymała, który mieszkał w wozie, bo nie mógł otrzymać pozwolenia na budowę domu.
Jedynym miejscem względnej wolności była Galicja, gdzie po klęskach militarnych Austria wprowadziła autonomię galicyjską. Działały tam polskie instytucje: Sejm Krajowy, Akademia Umiejętności i Rada Szkolna Krajowa.
Ważne: Galicja stała się "polskim Piemontem" - miejscem, gdzie można było swobodnie rozwijać polską kulturę i przygotowywać się do odzyskania niepodległości.