Armia rzymska, oparta na ciężkozbrojnej piechocie tworzącej legiony, była kluczowym narzędziem w ekspansji terytorialnej Rzymu. Najdłużej trwał podbój Italii, ale to zaangażowanie Rzymu w sprawy Sycylii doprowadziło do wybuchu wojen punickich z Kartaginą.

Pierwsza wojna punicka trwała od 264 do 241 roku p.n.e. i zakończyła się zwycięstwem Rzymu. Podobny rezultat przyniosły dwie kolejne wojny punickie. Szczególne znaczenie miało zajęcie bogatych państw hellenistycznych w II wieku p.n.e., co znacząco wzmocniło pozycję Rzymu.

W okresie cesarstwa ekspansja terytorialna zwolniła, gdyż coraz mniej było ziem, których zdobycie byłoby opłacalne. W odpowiedzi na zagrożenie ze strony barbarzyńców, Rzym wybudował na północnej granicy system umocnień obronnych.

Example: Wojny punickie były serią trzech konfliktów między Rzymem a Kartaginą, które ostatecznie doprowadziły do zniszczenia Kartaginy i ustanowienia Rzymu jako dominującej siły w basenie Morza Śródziemnego.

Highlight: Wojny punickie daty: I wojna punicka $264-241 p.n.e.$, II wojna punicka $218-201 p.n.e.$, III wojna punicka $149-146 p.n.e.$.

W I wieku p.n.e. Rzym doświadczył licznych wojen domowych, które ostatecznie doprowadziły do upadku republiki. W 30 roku p.n.e. Oktawian August został zwycięzcą tych konfliktów i pierwszym cesarzem rzymskim. Przydomek "cesarz" wywodzi się od nazwiska Juliusza Cezara, którego adoptowanym synem był August.

W nowym ustroju wszyscy urzędnicy, senat oraz zgromadzenie wykonywali wolę władcy. Cesarzowie posiadali własną administrację, która pomagała im w rządzeniu. Mimo to, ich władza nie była absolutna - mogli zostać usunięci z tronu, jeśli nie wywiązywali się ze swoich obowiązków.

Ustrój Rzymu od I do III wieku n.e. nazywany był pryncypatem. W tym okresie w państwie rzymskim mieszkało wielu "nieobywateli", którzy jednak nie byli zmuszani do romanizacji.

Definition: Pryncypat - forma ustrojowa wczesnego cesarstwa rzymskiego, w której cesarz formalnie dzielił władzę z senatem, zachowując pozory republiki.

Highlight: Upadek cesarstwa rzymskiego przyczyny były złożone i obejmowały m.in. kryzysy polityczne, ekonomiczne oraz naciski zewnętrzne ze strony ludów barbarzyńskich.

Kultura rzymska była niezwykle bogata i różnorodna. Rzymianie byli politeistami, ale nie zabraniali innym kultywowania ich wiary, choć obawiali się religijnych nowinek. Wolę bogów odgadywano poprzez obserwację zjawisk naturalnych i zachowań ptaków.

Najpopularniejszymi rozrywkami w Rzymie były sztuki teatralne, wyścigi rydwanów i walki gladiatorów. Edukacja obejmowała naukę na pamięć zasad prawnych zawartych w Prawie XII tablic.

Literatura łacińska rozwinęła się w III wieku p.n.e., osiągając szczyt za czasów Horacego i Wergilusza. Rzymianie doskonalili się również w dziedzinie historii. Ich sztuka cechowała się realizmem, a budynki ozdabiano mozaikami i freskami.

Quote: "Carpe diem" $Chwytaj dzień$ - słynne słowa rzymskiego poety Horacego, odzwierciedlające filozofię życia wielu Rzymian.

Highlight: Prawo XII tablic, spisane w 449 roku p.n.e., stanowiło fundament rzymskiego systemu prawnego i miało ogromny wpływ na rozwój prawa w Europie.

Rzymianie byli mistrzami w dziedzinie architektury i budownictwa. Ich osiągnięcia w tej dziedzinie do dziś budzą podziw. Akwedukty, dostarczające wodę z górskich źródeł do miast, były jednym z najbardziej imponujących osiągnięć inżynieryjnych starożytności.

Najsłynniejszym osiągnięciem Rzymian były drogi. Pierwsza z nich powstała w IV wieku p.n.e., a budowano je przede wszystkim z myślą o wojsku. W każdym mieście znajdowało się forum, przy którym umieszczano najważniejsze budynki publiczne.

Rzymianie projektowali i budowali bazyliki, łaźnie publiczne, amfiteatry, cyrki oraz łuki triumfalne. Potrafili wytwarzać cement i beton, co umożliwiło im wznoszenie trwałych i imponujących konstrukcji. Jednak nie wszystkie budynki cechowały się wysoką jakością - wielopiętrowe budynki mieszkalne zwane insulami często były niskiej jakości.

Example: Koloseum w Rzymie, zbudowane w latach 70-80 n.e., jest doskonałym przykładem rzymskiej architektury i inżynierii, mogące pomieścić do 50 000 widzów.

Vocabulary: Insula - wielopiętrowy budynek mieszkalny w starożytnym Rzymie, często o niskiej jakości wykonania, zamieszkiwany głównie przez uboższych obywateli.

Przyjęcie chrześcijaństwa przez Konstantyna Wielkiego było przełomowym momentem w historii Rzymu, choć początkowo Rzymianie podchodzili do tej religii z nieufnością. Wynikało to z obawy przed zburzeniem relacji z dotychczasowymi bóstwami.

Pierwsze prześladowanie chrześcijan rozpoczęło się w 64 roku n.e. podczas panowania Nerona. Początkowo chrześcijaństwo było religią ludzi ubogich, ale szybko zaczęło zdobywać nowych wyznawców. Do nawrócenia Rzymian przyczynili się apostołowie Piotr i Paweł.

Kluczowym momentem był rok 313 n.e., kiedy Konstantyn Wielki wydał edykt mediolański, pozwalający chrześcijanom na swobodę wyznawania swojej wiary. Ostatecznie, w 392 roku n.e. Teodozjusz Wielki ustanowił chrześcijaństwo religią państwową Imperium Rzymskiego.

Highlight: Edykt mediolański z 313 roku n.e. był przełomowym momentem w historii chrześcijaństwa, kończącym okres prześladowań i rozpoczynającym proces chrystianizacji Imperium Rzymskiego.

Quote: "In hoc signo vinces" $Pod tym znakiem zwyciężysz$ - słowa, które według legendy Konstantyn Wielki ujrzał na niebie przed bitwą przy moście Mulwijskim, co przyczyniło się do jego nawrócenia na chrześcijaństwo.

Historia przyjęcia i rozwoju chrześcijaństwa w Imperium Rzymskim, od pierwszych prześladowań za Nerona w 64 roku n.e. do ustanowienia religią państwową w 392 roku n.e.

Quote: Edykt mediolański z 313 roku n.e. zagwarantował chrześcijanom swobodę wyznania.

Rzymianie byli mistrzami w dziedzinie architektury i inżynierii.

Vocabulary: Akwedukt - konstrukcja służąca do transportu wody na duże odległości.

Example: Via Appia - pierwsza i najsłynniejsza z rzymskich dróg, zbudowana w IV wieku p.n.e.

Początki Rzymu sięgają 753 roku p.n.e., kiedy to według legendy Romulus założył Rzym. Początkowo miastem-państwem rządził król elekcyjny, posiadający władzę wykonawczą, sądowniczą i wojskową. W 509 roku p.n.e. nastąpił przełomowy moment w historii Rzymu - obalenie monarchii i ustanowienie republiki.

W nowym ustroju najważniejszymi urzędnikami stali się konsulowie, a poniżej nich w hierarchii znajdowali się pretorzy, edylowie i kwestorzy. W sytuacjach kryzysowych powoływano na pół roku dyktatora, a co pięć lat wybierano cenzorów. Istotną rolę odgrywało zgromadzenie ludowe, które wybierało urzędników, uchwalało prawa oraz decydowało o wojnie i pokoju.

Highlight: Przejście od monarchii do republiki w 509 roku p.n.e. było kluczowym momentem w historii Rzymu, kształtującym jego przyszły ustrój polityczny.

Vocabulary: Król elekcyjny - władca wybierany, a nie dziedziczący tron.