Odwilż posewastopolska i geneza powstania
Po przegranej w wojnie krymskiej car Aleksander II dostrzegł słabość swojego państwa i zaczął wprowadzać zmiany. W Królestwie Polskim nastąpiło złagodzenie cenzury, uwolniono więźniów z Cytadeli oraz utworzono dwie akademie: Sztuk Pięknych i Medyko-Chirurgiczną. W 1858 roku powstało Towarzystwo Rolnicze pod kierownictwem Andrzeja Zamoyskiego, zajmujące się głównie sprawami gospodarczymi i kwestią uwłaszczenia chłopów.
W tym czasie w społeczeństwie polskim wyłoniły się dwa obozy polityczne: "biali" i "czerwoni". Biali, skupieni wokół Towarzystwa Rolniczego, wierzyli w pokojowe reformy i negocjacje z carem. Czerwoni, głównie młodzi studenci i członkowie tajnych organizacji, opowiadali się za działalnością spiskową i zbrojnym powstaniem.
Napięcia społeczne rosły, szczególnie po śmierci wdowy po generale Sowińskim, co doprowadziło do pierwszych patriotycznych demonstracji. Aleksander Wielkopolski, współpracujący z carem, zlikwidował Towarzystwo Rolnicze, wywołując protesty i dalsze napięcia. W odpowiedzi na represje "czerwoni" utworzyli tajny Komitet Miejski, a "biali" - Dyrekcję Krajową.
Warto zapamiętać! Reformy Wielkopolskiego z czerwca 1862 roku (oczynszowanie chłopów, równouprawnienie Żydów i reforma edukacji) nie uspokoiły nastrojów. Wręcz przeciwnie - doprowadziły do powstania Komitetu Centralnego Narodowego wśród "czerwonych", który zaczął przygotowania do powstania.