Po powstaniu styczniowym
Po upadku powstania styczniowego Polacy doświadczyli ciężkich represji ze strony zaborców. Tysiące osób wyemigrowało, wielu zesłano na Syberię, a majątki powstańców zostały skonfiskowane. Królestwo Polskie straciło swoją odrębność i zostało przemianowane na Kraj Przywiślański, gdzie wprowadzono stan wojenny.
Rusyfikacja stała się głównym narzędziem władz rosyjskich. Zamykano polskie instytucje, usuwano polski język ze szkół i urzędów oraz fałszowano polską historię. Polacy odpowiedzieli rozwojem pozytywizmu warszawskiego i organizowaniem tajnego nauczania. Z kolei germanizacja w zaborze pruskim polegała na zmianie języka urzędowego i wprowadzeniu polityki kulturkampfu, czyli walki o kulturę niemiecką.
W zaborze austriackim sytuacja wyglądała inaczej dzięki autonomii galicyjskiej. Powstał tam Sejm Krajowy i Rada Szkolna Krajowa, co pozwoliło na rozwój polskiego życia kulturalnego i politycznego. To właśnie w Galicji rozwinęła się postawa trójlojalizmu - lojalności wobec zaborców przy jednoczesnym odkładaniu walki o niepodległość na bardziej sprzyjający moment.
Ciekawostka: Najbardziej znanym przykładem oporu przeciw germanizacji był strajk dzieci we Wrześni (1901-1907), kiedy uczniowie i nauczyciele sprzeciwili się nauczaniu religii po niemiecku i karom cielesnym za używanie języka polskiego.