Ruchy spiskowe w Królestwie Polskim
Car Aleksander I z czasem przestał przestrzegać konstytucji, którą sam ustanowił. Wprowadził cenzurę i rozbudował tajną policję, aby kontrolować społeczeństwo. Przeciwko tym ograniczeniom wystąpili Kaliszanie – grupa posłów z województwa kaliskiego, którzy próbowali utworzyć legalną opozycję.
Sytuacja pogorszyła się, gdy car przestał zwoływać sejm, a na przywódców Kaliszan nałożono bezprawny areszt domowy. Po wstąpieniu na tron cara Mikołaja I w 1825 roku łamanie konstytucji i walka z ruchami patriotycznymi nasiliły się jeszcze bardziej.
W odpowiedzi na te represje zaczęły powstawać tajne organizacje spiskowe. Najważniejsze z nich to Towarzystwo Patriotyczne (założone przez Waleriana Łukasińskiego), Towarzystwo Filomatów (założone przez Tomasza Zana i Adama Mickiewicza) oraz Sprzysiężenie Podchorążych (na czele z Piotrem Wysockim). Każda z tych organizacji miała swoje cele – od odbudowy Polski w granicach przedrozbiorowych po przygotowanie powstania zbrojnego.
Ciekawostka! Adam Mickiewicz, jeden z założycieli Towarzystwa Filomatów, wykorzystał później swoje doświadczenia z działalności konspiracyjnej w swojej twórczości literackiej, co widać w "Dziadach" części III.
Powstanie listopadowe wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku. Po nocnych walkach udało się wyzwolić Warszawę, zmuszając Rosjan do wycofania się z miasta. 5 grudnia generał Józef Chłopicki ogłosił się dyktatorem powstania, przejmując władzę wojskową i polityczną. W styczniu 1831 roku sejm oficjalnie zdetronizował cara Mikołaja I i zerwał unię z Rosją, a władzę przejął Rząd Narodowy.