Pierwsza elekcja i jej zasady
Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku rozpoczął się pierwszy okres bezkrólewia - brzmi dramatycznie, prawda? W tym czasie władzę przejęły konfederacje kapturowe, czyli związki szlachty działające lokalnie. Na czele państwa stanął Prymas - arcybiskup gnieźnieński, który mógł zwoływać sejmy i prowadzić politykę.
Pierwsza wolna elekcja przyciągnęła kandydatów z całej Europy: króla szwedzkiego, cara rosyjskiego, księcia pruskiego i innych. To była prawdziwa międzynarodowa rywalizacja o polski tron!
Na sejmie elekcyjnym w 1573 roku zgromadziło się około 40 tysięcy szlachty. Królem wybrano Henryka Walezego, francuskiego kandydata, którego poparła Anna Jagiellonka.
Artykuły henrykowskie ustanowiły fundamentalne zasady: tron pozostanie elekcyjny, zagwarantowano wolność religijną, a szlachta otrzymała prawo nieposłuszeństwa królowi. Pacta conventa to była indywidualna umowa z każdym nowym królem.
Ważne: Henryk Walezy panował zaledwie kilka miesięcy - nie znał polskiego, odkładał ślub z Anną Jagiellonką i szybko uciekł do Francji!