Początki republiki rzymskiej

W 509 r. p.n.e. Rzym stał się republiką. Zgromadzenie ludowe straciło na znaczeniu i stało się jedynie instytucją ustrojową, nigdy nie osiągając takiego poziomu jak w Atenach. Na czele republiki stało dwóch konsulów wybieranych na roczną kadencję, zazwyczaj wywodzących się z bogatych rodzin arystokratycznych.

Społeczeństwo rzymskie podzieliło się na dwa stany: patrycjuszy i plebejuszy. Patrycjusze byli bogatymi posiadaczami ziemskimi z pełnymi prawami obywatelskimi, zasiadającymi w senacie. Plebejusze, początkowo pozbawieni praw politycznych, prowadzili długotrwałe walki o swoje prawa, co doprowadziło do utworzenia trybunatu ludowego.

Highlight: Ważnym osiągnięciem w walce o prawa plebejuszy było spisanie praw w formie XII tablic, co stanowiło podstawę rzymskiego systemu prawnego.

Armia rzymska opierała się na legionach, które dzieliły się na manipuły. Żołnierze byli podzieleni na trzy grupy: hastati $najmłodsi i najmniej doświadczeni$, principes $doświadczeni żołnierze w sile wieku$ oraz triarii $najbardziej doświadczeni weterani$. Początkowo służba wojskowa była obowiązkiem obywatelskim, później stała się obowiązkiem dla mężczyzn w wieku 17-47 lat, z wyjątkiem najbiedniejszych, zwanych proletariuszami.

Podboje basenu Morza Śródziemnego

Ekspansja Rzymu w basenie Morza Śródziemnego doprowadziła do serii konfliktów znanych jako wojny punickie. Pierwsza wojna punicka $264-241 p.n.e.$ wynikała z dążenia Rzymu do zdobycia Sycylii, kontrolowanej przez Kartaginę. Skutkiem tej wojny było zdobycie przez Rzym Sardynii i Korsyki oraz nałożenie na Kartaginę kontrybucji.

Druga wojna punicka $218-201 p.n.e.$ była spowodowana dążeniem Rzymu do pozbawienia Kartaginy pozycji na Morzu Śródziemnym. Kluczowym momentem tej wojny była bitwa pod Kannami w 216 r. p.n.e., gdzie Hannibal odniósł wielkie zwycięstwo nad Rzymianami. Jednak ostatecznie Rzym zwyciężył, pokonując Hannibala pod Zamą w 202 r. p.n.e.

Przykład: Bitwa pod Kartaginą Hannibal była jednym z najważniejszych starć drugiej wojny punickiej, gdzie taktyka Hannibala doprowadziła do okrążenia i zniszczenia armii rzymskiej.

Trzecia wojna punicka $149-146 p.n.e.$ zakończyła się całkowitym zniszczeniem Kartaginy. Miasto zostało zburzone, a jego mieszkańcy sprzedani w niewolę. Te wojny umocniły pozycję Rzymu jako dominującej siły w regionie Morza Śródziemnego.

Państwo rzymskie w II-I w. p.n.e.

W okresie republiki rzymskiej najważniejszymi instytucjami były senat i urzędy państwowe. Nazwa "res publica" $rzecz publiczna$ podkreślała, że Rzymem nie mogła rządzić jednostka, co było reakcją na niechęć do ostatniego króla, Tarkwiniusza Pysznego.

Najważniejsze urzędy w republice rzymskiej to:

1. Dyktator - powoływany w sytuacjach szczególnego zagrożenia na okres 6 miesięcy z nieograniczoną władzą.
2. Konsulat - najwyższy urząd, sprawowany przez dwóch konsulów wybieranych na rok.
3. Pretor - początkowo dwóch, później sześciu, odpowiedzialnych za utrzymanie porządku i zastępowanie konsulów.
4. Kwestor - urzędnik skarbowy, stanowisko to było pierwszym szczeblem w karierze politycznej.

Vocabulary: Najważniejsze urzędy w republice rzymskiej obejmowały konsulat, preturę, kwesturę oraz urząd dyktatora powoływanego w sytuacjach kryzysowych.

Senat, początkowo liczący 300, a później 600 członków, był wybierany przez cenzorów spośród byłych urzędników. Odgrywał kluczową rolę w kształtowaniu polityki państwa.

Upadek republiki i powstanie cesarstwa

Schyłek republiki rzymskiej charakteryzował się narastającymi konfliktami wewnętrznymi. Kluczowym momentem był pierwszy triumwirat, w skład którego wchodzili:

1. Oktawian August - adoptowany spadkobierca Juliusza Cezara
2. Marek Antoniusz - konsul i naczelny urzędnik wojskowy
3. Marek Emiliusz Lepidus - jeden z najważniejszych stronników Cezara

Po zabójstwie Cezara w 44 r. p.n.e., zwolennikom republiki nie udało się przejąć władzy. Oktawian i Antoniusz wystąpili jako mściciele Cezara, a w 43 r. p.n.e. senat uznał ich pozycję. Po pokonaniu przeciwników Cezara, triumwirowie podzielili władzę: Oktawian objął zachód, a Antoniusz wschód imperium.

Highlight: Upadek republiki rzymskiej nastąpił w wyniku konfliktów wewnętrznych i walk o władzę, które doprowadziły do powstania cesarstwa pod rządami Oktawiana Augusta.

Konflikt między Oktawianem a Antoniuszem doprowadził do wojny domowej, zakończonej zwycięstwem Oktawiana w bitwie morskiej pod Akcjum w 31 r. p.n.e. Oktawian następnie podbił Egipt, zmieniając go w rzymską prowincję. Po powrocie do Rzymu, Oktawian utrzymał fikcję republiki, ale de facto ustanowił pryncypat, przyjmując tytuł "princeps senatus" $pierwszy w senacie$. To wydarzenie uznaje się za początek cesarstwa rzymskiego.

Upadek republiki

Upadek republiki rzymskiej nastąpił w wyniku wewnętrznych konfliktów i wojen domowych.

Highlight: Pierwszy triumwirat $Cezar, Pompejusz, Krassus$ rozpoczął proces przekształcania republiki w cesarstwo

Quote: "Res publica" oznaczała, że Rzymem nie mogła rządzić jednostka

Powstanie cesarstwa

Oktawian August położył fundamenty pod nowy system władzy - pryncypat.

Definition: Pryncypat - system rządów łączący pozory republiki z faktyczną władzą jednostki

Highlight: Oktawian zachował republikańskie instytucje, ale skupił w swoich rękach najważniejsze uprawnienia

Transformacja państwa

Ostateczne przekształcenie republiki w cesarstwo nastąpiło za czasów Oktawiana Augusta.

Highlight: Oktawian utrzymywał fikcję republiki, jednocześnie wprowadzając nowy system rządów

Definition: Princeps - tytuł oznaczający "pierwszego obywatela", przyjęty przez Oktawiana

Początki państwa rzymskiego

Cesarstwo rzymskie obejmowało Półwysep Apeniński i Nizinę Padańską. Historia Rzymu dzieli się na trzy główne okresy: monarchię $753-509 p.n.e.$, republikę rzymską $509-27 p.n.e.$ i cesarstwo $27 p.n.e. - 476 n.e.$. Pierwotnie tereny te zamieszkiwali Celtowie, zwani przez Rzymian Galami. W czasach wielkiej kolonizacji greckiej, Grecy dotarli na południowe tereny Italii. W środkowej części, zwanej Lacjum, osiedlili się Latynowie, od których wywodzi się język łaciński. Na północy zamieszkiwali Etruskowie.

Definicja: Lacjum $łac. Latium$ - kraina historyczna w środkowej części Półwyspu Apenińskiego, kolebka cywilizacji rzymskiej.

Według legendy, Rzym został założony przez braci bliźniaków Romulusa i Remusa, synów boga wojny Marsa. Romulus miał zabić brata podczas wytyczania granic miasta. Już w VII wieku p.n.e. Rzym uważany był za największe miasto w Lacjum, a jego mieszkańcy nazywali siebie "civitas" $obywatele$.