Sytuacja w Królestwie Polskim przed powstaniem styczniowym
Okres odwilży posewastopolskiej przyniósł Polakom pewne nadzieje. Zmieniono namiestnika na Michała Gorczakowa, wprowadzono amnestię i pozwolono na utworzenie Towarzystwa Rolniczego w 1858 roku. Car wyraził również zgodę na otwarcie Akademii Sztuk Pięknych i Akademii Medyczno-Chirurgicznej w Warszawie, co ożywiło życie kulturalne i naukowe.
W społeczeństwie nasiliły się tendencje patriotyczne. Powstawały tajne organizacje, a manifestacje patriotyczne przybierały na sile. Wprowadzenie żałoby narodowej było wyrazem sprzeciwu wobec zaborcy, co spotkało się z represjami - 13 października 1861 roku wprowadzono stan oblężenia.
Aleksander Wielopolski, stojąc na czele rządu cywilnego, dążył do ugody z carem. Przeprowadził reformę oświatową, zreformował administrację i podjął kroki w kierunku oczynszowania chłopów, jednak tylko w dobrach narodowych, co nie rozwiązywało problemu w majątkach prywatnych.
💡 Ciekawostka: Żałoba narodowa była formą biernego oporu - Polacy nosili czarne stroje i biżuterię patriotyczną, demonstrując w ten sposób swoją tożsamość narodową bez łamania prawa, co przez długi czas uniemożliwiało władzom carskim podejmowanie brutalnych działań.
Wśród Polaków wykształciły się dwie główne orientacje polityczne. Czerwoni byli zwolennikami walki zbrojnej i uwłaszczenia chłopów. Chcieli współpracować z rewolucjonistami rosyjskimi, a ich szeregi zasilali głównie studenci i robotnicy. Tworzyli tajne organizacje zbierające fundusze na broń. Do ich liderów należeli Zygmunt Sierakowski, Jarosław Dąbrowski i Narcyz Jankowski.