Zabór rosyjski po Powstaniu Styczniowym
Po klęsce powstania w 1863 roku carska Rosja wprowadziła bezwzględne represje, które całkowicie zmieniły status ziem polskich. Królestwo Polskie zostało zdegradowane do rangi "Kraju Nadwiślańskiego" i włączone bezpośrednio do Rosji. Władze carskie przeprowadziły masowe egzekucje, konfiskaty majątków, a język rosyjski stał się obowiązkowy w administracji i szkolnictwie.
Szczególnie dotkliwe były działania wymierzone w polską edukację i kulturę. Zamknięto Szkołę Główną w Warszawie, a lata 1879-1897 nazwano "nocą apuchtinowską" - od nazwiska Aleksandra Apuchtina, kuratora wprowadzającego bezwzględną rusyfikację szkolnictwa. W odpowiedzi Polacy organizowali tajne komplety i założyli słynny Uniwersytet Latający, gdzie od 1885 roku Jadwiga Szczawińska-Dawidowa prowadziła kursy dla kobiet wsˊroˊdabsolwentekznalazłasięMariaSkłodowska−Curie.
Polacy przyjmowali różne postawy wobec zaborcy. Niektórzy wybierali postawę lojalistyczną, podporządkowując się władzy carskiej w nadziei na stopniowe odzyskanie autonomii. Inni, jak pozytywiści warszawscy, odrzucali ugodowość i głosili potrzebę budowania nowoczesnego, wykształconego społeczeństwa. Na emigracji działały organizacje takie jak Hotel Lambert Władysława Czartoryskiego czy Zjednoczenie Emigracji Polskiej Jarosława Dąbrowskiego.
Ciekawostka: W 1866 roku polscy zesłańcy na Syberii zorganizowali powstanie zabajkalskie - desperacki zryw, który pokazywał, że duch oporu żył nawet w najodleglejszych miejscach zsyłki.
Warto zapamiętać kluczowe daty z tego okresu: marzec 1864 - ogłoszenie aktu uwłaszczenia chłopów, czerwiec 1866 - wybuch powstania zabajkalskiego, lipiec 1866 - powstanie Zjednoczenia Emigracji Polskiej.