Ziemie polskie po powstaniu listopadowym
Po upadku powstania listopadowego namiestnikiem Królestwa Polskiego został Iwan Paskiewicz, zdobywca Warszawy. Rozpoczął się okres zwany "nocą paskiewiczowską", charakteryzujący się rusyfikacją i nasilonymi represjami. Car unieważnił konstytucję z 1815 roku i wprowadził Statut Organiczny, który przyłączał Królestwo do Rosji, likwidował polską armię i znosił polskie instytucje państwowe.
Mieszkańcy Warszawy zostali zmuszeni do pokrycia kosztów budowy Cytadeli Aleksandrowskiej, w której X Pawilonie więziono polskich patriotów. Wprowadzenie cenzury miało dodatkowo ograniczyć polskie życie kulturalne i polityczne.
W zaborze pruskim Polacy walczyli z germanizacją poprzez pracę organiczną – działalność społeczno-gospodarczą mającą unowocześnić społeczeństwo i zachować tożsamość narodową. Ważnymi postaciami tego ruchu byli generał Dezydery Chłapowski, który dzielił się wiedzą gospodarczą ze szlachtą, oraz Hipolit Cegielski – założyciel fabryki maszyn rolniczych i wydawca polskiej prasy.
Warto wiedzieć! Gostyńskie Kasyno i poznański Bazar stały się ważnymi ośrodkami polskiej kultury w zaborze pruskim, gdzie Polacy mogli rozwijać swoją tożsamość narodową mimo pruskiej polityki germanizacyjnej.
Rok 1846 przyniósł próbę rozpoczęcia powstania krakowskiego, które miało wybuchnąć w nocy z 21 na 22 lutego. Niestety, aresztowanie Ludwika Mirosławskiego i jego współpracowników udaremniło zryw w zaborze pruskim. W tym samym czasie w Galicji doszło do rabacji galicyjskiej – chłopi podburzeni przez Austriaków pod wodzą Jakuba Szeli mordowali szlachtę i palili dwory, co przyczyniło się do klęski powstania krakowskiego. Władze austriackie, mimo obietnic, nie zniosły pańszczyzny, a buntujących się chłopów karały aresztem i chłostą.