Rzeczpospolita w XVI wieku - kluczowe wydarzenia i przemiany
Historię złotego wieku otwiera hołd pruski z 1525 roku, gdy mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi Staremu. Najważniejszym wydarzeniem politycznym była jednak unia lubelska z 1569 roku, która doprowadziła do powstania Rzeczypospolitej Obojga Narodów z jednym władcą, sejmem i polityką zagraniczną.
Ważną cechą systemu politycznego była demokracja szlachecka oparta na zasadzie elekcyjności tronu. Sejm walny, składający się z króla, izby poselskiej i senatu, zajmował się podatkami, polityką zagraniczną i kwestiami wojskowymi. Szlachta, mimo formalnej równości, dzieliła się na magnaterię, szlachtę średnią, zaściankową i gołotę.
W XVI wieku rozwinął się ruch egzekucyjny dążący do odebrania królewszczyzn z rąk magnatów. W tym okresie Polska doświadczyła także reformacji (głównie kalwinizm wśród szlachty i luteranizm wśród mieszczaństwa) oraz kontrreformacji. Symbolem polskiej tolerancji religijnej stała się konfederacja warszawska z 1573 roku, gwarantująca pokój między wyznaniami.
Na wsi rozwijał się system folwarczno-pańszczyźniany, gdzie chłopi musieli pracować na polach szlachty. Po śmierci Zygmunta Augusta odbyła się pierwsza wolna elekcja, której zwycięzcą został Henryk Walezy. Kandydaci do tronu musieli zaakceptować pacta conventa (indywidualne zobowiązania) i artykuły henrykowskie określające ustrój państwa.
💡 Ciekawostka: Konfederacja warszawska (1573) była wyjątkowym dokumentem w Europie targanej wojnami religijnymi - gwarantowała tolerancję religijną w czasie gdy w innych krajach trwały krwawe prześladowania innowierców!