Filozofia i sztuka baroku

Filozofia baroku była zdominowana przez dwa główne nurty:

1. Filozofia Kartezjusza $racjonalizm$ - opierała się na wątpieniu w poznanie zmysłowe i rozumowe, uznając za niepodważalne jedynie myślenie, które zakłada istnienie myślącego "ja".

2. Filozofia Pascala $mistycyzm$ - głosiła, że ludzki rozum nie jest w stanie pojąć nieskończoności, a tylko wiara może zapewnić człowiekowi szczęście.

Highlight: Filozofia baroku cechy to przede wszystkim dualizm między racjonalizmem a mistycyzmem, co odzwierciedlało niepewność i niepokój epoki.

Sztuka baroku miała na celu wywołanie silnego wrażenia na odbiorcy, wykorzystując:

• Kontrast
• Zawiłość formy
• Iluzjonizm

Głównymi mecenasami sztuki byli władcy i arystokraci (szukający rozrywki i emocji) oraz Kościół (dążący do wyrażenia tryumfu wiary i szacunku).

Example: Przykładem dzieła sztuki barokowej jest "Ogród miłości" dla arystokracji oraz "Domine quo vadis" dla Kościoła.

Architektura baroku charakteryzowała się:

• Okazałymi kościołami
• Monumentalnymi rezydencjami królewskimi
• Zróżnicowanymi, dynamicznymi fasadami budowli
• Teatralnymi efektami świetlnymi

Highlight: Architektura baroku w Europie to przede wszystkim monumentalne budowle sakralne i świeckie, charakteryzujące się bogatym zdobnictwem i dynamiczną formą.

Wybitnymi twórcami architektury barokowej byli Giovanni Lorenzo Bernini i Francesco Borromini.

Example: Przykłady architektury baroku to bazylika Santa Maria della Salute w Wenecji oraz fontanna di Trevi w Rzymie.

Malarstwo i rzeźba barokowa

Malarstwo barokowe charakteryzowało się następującymi cechami:

• Tematyka religijna, mitologiczna, alegoryczna, a także portrety, pejzaże, martwe natury i sceny rodzajowe
• Przedstawienie marności i nietrwałości przedmiotów oraz ludzkiego życia (vanitas)
• Operowanie światłocieniem
• Dynamiczne, asymetryczne kompozycje
• Iluzja optyczna
• Zmysłowość w przedstawieniu ludzkiego ciała

Example: Przykłady dzieł malarstwa barokowego to "Cuda św. Ignacego", "Alegoria wiary katolickiej" Jana Vermeera czy "Złożenie do grobu" Caravaggia.

Highlight: Sztuka barokowa w Polsce czerpała inspiracje z europejskich wzorców, ale rozwijała się w specyficzny sposób, łącząc elementy rodzime z wpływami zagranicznymi.

Rzeźba barokowa wyróżniała się:

• Monumentalizmem i dramatyzmem
• Nagrobkowymi rzeźbami
• Ukazaniem postaci w ruchu
• Integracją z architekturą jako element dekoracyjny

Vocabulary: Iluzjonizm w sztuce barokowej to technika tworzenia złudzenia optycznego, mająca na celu "oszukanie" oka widza i stworzenie wrażenia głębi lub trójwymiarowości na płaskiej powierzchni.

Literatura barokowa

Literatura barokowa w Polsce rozwijała się w dwóch głównych nurtach:

1. Poezja metafizyczna - nurt poezji barokowej o charakterze refleksyjno-filozoficznym, podejmujący głównie motywy marności życia (vanitas) i przemijania.

Example: Mikołaj Sęp-Szarzyński, choć żył w okresie renesansu, jest uważany za prekursora poezji barokowej ze względu na tematykę i sposób obrazowania poetyckiego.

Quote: "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" to refleksja na temat świata i sensu życia, ukazująca człowieka jako istotę tragiczną, daleką od humanistycznej dumy i pewności swych racji.

2. Poezja dworska - powstająca na dworach, wzorowana na marinizmie, podejmująca tematykę życia dworzan, w tym flirtu i miłości.

Highlight: Przedstawiciele baroku w poezji dworskiej to Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.

Charakterystyczne środki stylistyczne w poezji barokowej:

• Koncept - pomysł na nowe ujęcie tematu
• Kontrast - zestawienie przeciwieństw
• Paradoks - zaskakujące sformułowania, pozornie niemożliwe, ale odsłaniające prawdę
• Oksymoron - zestawienie cech, które się wykluczają
• Anafora - wielokrotne powtórzenie tego samego na początku wersów
• Hiperbola - celowe wyolbrzymienie cechy lub uczucia
• Inwersja - zmiana naturalnego szyku zdania

Vocabulary: Marinizm to styl poetycki charakteryzujący się konceptualizmem, wyrafinowaniem formalnym i tematyką miłosną, nazwany od nazwiska włoskiego poety Giambattisty Marina.

Sarmatyzm w kulturze polskiego baroku

Sarmatyzm to ideologia szlachty polskiej, która wywodziła swoje pochodzenie od starożytnego ludu Sarmatów. Teoria ta została oparta na tezie renesansowych historyków - Miechowity i Marcina Bielskiego.

Charakterystyczne cechy sarmatyzmu:

1. Wygląd:

   • Wysocy, tędzy mężczyźni
   • Strój: kontusz, karabela, baczmagi, żupan, pas, konfederatka

2. Sposób bycia:

   • Zamiłowanie do dobrej kuchni
   • Wystawna gościnność
   • Ceremonialna religijność
   • Opanowanie sztuki oratorskiej
   • Teatralizacja życia
   • Waleczność

3. Ideologia:

   • Apoteoza demokracji szlacheckiej
   • Duma narodowa
   • Przekonanie o wyjątkowości szlachty
   • Wierność katolicyzmowi
   • Tradycjonalizm

Highlight: Cechy baroku w Polsce były silnie związane z ideologią sarmatyzmu, co nadawało polskiej kulturze barokowej specyficzny charakter.

Definition: Pamiętnik to utwór prozą, opowiadający o wydarzeniach, których autor był uczestnikiem lub naocznym świadkiem. Zwykle jest pisany z dystansem czasowym, często bez zamiaru publikacji.

Vocabulary: Rokosz to w dawnej Polsce zbrojny związek szlachty przeciwko królowi, mający na celu obronę swoich praw i przywilejów.

Barok charakterystyka epoki w Polsce to połączenie europejskich trendów artystycznych i filozoficznych z rodzimą tradycją szlachecką, co stworzyło unikalną formę kultury sarmackiej.

Rzeźba barokowa

Architektura baroku przykłady w rzeźbie charakteryzują się:

• monumentalizmem
• dramatyzmem
• dynamiką ruchu

Vocabulary: Monumentalizm - cecha sztuki polegająca na tworzeniu dzieł o wielkich rozmiarach i majestatycznym charakterze.

Literatura barokowa

Barok cechy epoki w literaturze obejmują:

• poezję metafizyczną
• koncept
• paradoks

Definition: Poezja metafizyczna - nurt poezji o charakterze refleksyjno-filozoficznym, podejmujący tematy vanitas i przemijania.

Example: Mikołaj Sęp-Szarzyński jako przedstawiciel poezji metafizycznej.

Środki stylistyczne baroku

Charakterystyczne środki wyrazu:

• koncept (nowatorskie ujęcie tematu)
• kontrast (zestawienie przeciwieństw)
• paradoks (pozornie niemożliwe sformułowania)

Vocabulary: Oksymoron - zestawienie wykluczających się pojęć.

Wprowadzenie do epoki baroku

Barok to okres w kulturze europejskiej, którego nazwa pochodzi od portugalskiego słowa "barocco" oznaczającego perłę o nieregularnych kształtach. Epoka ta trwała w Europie od końca XVI do początku XVIII wieku, natomiast w Polsce od końca XVI do połowy XVIII wieku.

Highlight: Ramy czasowe baroku w Polsce to okres od końca XVI do połowy XVIII wieku, co pokazuje, że polska kultura nieco dłużej pozostawała pod wpływem tego stylu.

Wydarzenia kształtujące epokę baroku to przede wszystkim konflikty i wojny religijne, takie jak wojna trzydziestoletnia czy wojna domowa w Anglii. W Polsce kluczowe były najazd szwedzki $1655-1660$ oraz wojny z Turcją i państwem moskiewskim.

Definition: Kontrreformacja to ofensywa Kościoła katolickiego przeciw ruchom protestanckim, mająca na celu oczyszczenie Kościoła z herezji, reformę szkolnictwa i wprowadzenie indeksu ksiąg zakazanych.

Barok w Polsce charakteryzował się:

• Sporami między katolikami
• Pojawieniem się mitologii narodowych, takich jak mit polskiego szlachcica kresowego cywilizującego wschodnie tereny
• Rozwojem sarmatyzmu - ideologii szlachty polskiej wywodzącej swoje pochodzenie od starożytnego ludu Sarmatów

Vocabulary: Sarmatyzm to ideologia szlachty polskiej, która wywodziła swoje pochodzenie od starożytnego ludu Sarmatów, co miało uzasadniać jej wyjątkową pozycję w społeczeństwie.