Alternatywny zapis:

fantastyką. Luźna, otwarta kompozycja – brak związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy scenami i wątkami, brak wyraźnego zakończenia. Dwie płaszczyzny akcji – postacie historyczne (np. Tomasz Zan, Piotr Wysocki, Nikołaj Nowosilcow), nawiązania do wydarzeń historycznych (np. proces filomatów, powstanie listopadowe), elementy mistyczne (np. anioły walczące o duszę Konrada). • Synkretyzm rodzajowy i kategorii estetycznych - połączenie cech rodzajów literackich - dramatu (dialogi), epiki (np. opowieść o Cichowskim) i liryki (np. Widzenie Ewy); różne konwencje literackie i kategorie estetyczne - realizm, fantastyka (np. dobre i złe duchy), tragizm (np. historia Rollisona), komizm (np. humor więźniów w scenie I), patos (np. Improwizacja), groteska (sceny z diabłami), satyra (Salon warszawski). Wyjątkowy bohater - Konrad: postać tragiczna, zbuntowany indywidualista, który przechodzi wewnętrzną przemianę. główne tematy Mesjanizm a kwestia narodowowyzwoleńcza Rozważania o sposobach odzyskania niepodległości. Wszelkie próby zrzeszania się Polaków brutalnie tłumiono (proces filomatów, zesłania na Sybir), otwarta walka okazała się nieskuteczna (powstanie listopadowe). Mickiewicz proponuje koncepcję mesjanizmu. W Widzeniu Księdza Piotra Polska będzie jak Chrystus- swoim cierpieniem odkupi i zbawi inne narody. Prometeizm • Konrad mówi o sobie, że kocha wszystkich ludzi i za nich cierpi (jak Prometeusz). Jest gotowy poświęcić siebie, aby wyzwolić ojczyznę. Rola artysty W Improwizacji poeta (Konrad) to istota natchniona, obdarzona boską mocą tworzenia światów. Chce uszczęśliwić ludzi, a jednocześnie wynosi się ponad nich. Ostatecznie mdleje - choć pełen zapału i ideałów, okazuje się słaby. Profetyzm • Darem profetycznym (przepowiadania przyszłości) jest obdarzony Ksiądz Piotr. Widzi on naród polski, który swoim cierpieniem wyzwoli inne narody z ucisku, oraz tajemniczą postać zbawcy. Doktorowi przepowiada śmierć, a Konradowi - daleką podróż i spotkanie z nieznajomym. Bunt • Buntuje się Konrad: przeciwko carowi (pieśń zemsty) i Bogu (Improwizacja) - bunt prometejski, którego celem jest dobro ludzkości. Buntują się też młodzi towarzysze Konrada. Młodość • Część III Dziadów pokazuje, jak historia wpływa na życie młodych ludzi - są osadzani w więzieniach, giną. Dobro i zło O duszę głównego bohatera toczy się walka (psychomachia) między złymi duchami a aniołami. Stojący po stronie dobra młodzi buntownicy i Ksiądz Piotr przeciwstawiają się złu uosobionemu w Senatorze Nowosilcowie i jego współpracownikach. Wielowymiarowy obraz narodów: polskiego i rosyjskiego Polacy to patrioci (młodzież, Ksiądz Piotr, Rollisonowa, część salonowego towarzystwa przy drzwiach), ale i stronnicy cara (Senator, Doktor, Pelikan, literaci, generałowie, urzędnicy). Podobnie niejednoznaczny jest obraz społeczeństwa rosyjskiego (Ustęp). cytaty „Tak! zemsta, zemsta, zemsta na wroga Z Bogiem i choćby mimo Boga!" Konrad w pieśni zemsty „Nazywam się Milijon – bo za milijony Kocham i cierpię katusze". Konrad w Improwizacji ..Z matki obcej; krew jego dawne bohatery, A imię jego będzie czterdzieści i cztery". Ksiądz Piotr w Widzeniu o przyszłym zbawcy narodu ..Nasz naród jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi". Wysocki w Salonie warszawskim Bohaterowie fikcyjni KONRAD LGłówna postać dramatu, łączy wszystkie części Dziadów (Gustaw z cz. IV, Widmo z cz. II). Bohater dynamiczny - przechodzi wewnętrzną przemianę, która przejawia się także w zmianie imienia (Gustaw →→ Konrad). L>W cz. III Dziadów początkowo występuje jako Więzień, później jako Gustaw, Konrad, a w Ustępie staje się Pielgrzymem. Bohater romantyczny: samotny, doświadczył nieszczęśliwej miłości, przekonany o swojej wyjątkowości, kieruje się uczuciami, buntuje się. ↳ Motywem działania jest chęć uszczęśliwienia ludzkości (prometeizm). Dzięki Księdzu Piotrowi bohater nie zostaje potępiony, choć był bliski bluźnierstwa i wątpił w opatrzność Bożą. KSIĄDZ PIOTR Bernardyn, skromny zakonnik. ↳ Przeciwieństwo Konrada; jego chrześcijańska pokora i miłość do ludzi zostają wynagrodzone łaską proroczego widzenia, w którym objawia się mesjanistyczna wizja Polski. Jest gotowy przyjąć na siebie winy Konrada, aby Bóg go ocalit. ↳Opanowany - nie daje się sprowokować Nowosilcowowi i Doktorowi. Ma dar przewidywania przyszłości. Bohaterowie wzorowani na postaciach historycznych WIĘŹNIOWIE, A WŚRÓD NICH: ↳ Tomasz - Tomasz Zan, przyjaciel Mickiewicza, filomata i filareta; Jan-Jan Sobolewski, przyjaciel Mickiewicza z Uniwersytetu Wileńskiego, filomata i filareta; wcielony do korpusu inżynierów i zesłany w głąb Rosji; zmarł w Archangielsku w 1829 r.; Rollison - Jan Molleson, uczeń szkoły powiatowej w Kiejdanach, za przynależność do spisku uczniowskiego skazany na śmierć, co w drodze łaski zamieniono na dożywotnie zesłanie; ↳ Żegota - Ignacy Domeyko, podczas studiów na Uniwersytecie Wileńskim związany z Towarzystwem Filomatów; aresztowany w 1823 r., nie został skazany, lecz jedynie objęty nadzorem policyjnym; uczestniczył w powstaniu listopadowym, a po jego klęsce emigrował; w Dreźnie spotkał Mickiewicza, z kłórym się zaprzyjaźnił; w 1837 r. wyjechał do Chile, gdzie zasłynął jako wybitny geolog i inżynier górnictwa, badacz Ameryki Południowej; ↳ Feliks Kołakowski – Feliks Kółakowski, filareta, poeta, zesłaniec; zmarł w Petersburgu w 1831 r.; ↳ Jankowski - Jan Jankowski, filomata i filareta; aresztowany w 1823 r., w czasie śledztwa złożył zeznania obciążające kolegów; w dramacie ukazany jako niechętny religii autor bluźnierczych wystąpień. POZOSTAŁE POSTACIE: ↳ Wysocki - Piotr Wysocki, jeden z organizatorów powstania listopadowego, w 1824 r. był podoficerem w Szkole Podchorążych; to on, zniesmaczony polską prorosyjską arystokracją, w dramacie stawia diagnozę polskiego społeczeństwa – naród jest jak lawa; ↳ Doktor - postać wzorowana na Auguście Bécu, który jako członek władz Uniwersytetu Wileńskiego współpracował z Nowosilcowem podczas śledztwa w latach 1823-1824 i zginął od uderzenia pioruna; był ojczymem Juliusza Słowackiego; ↳ Pelikan - Wacław Pelikan, profesor chirurgii na Uniwersytecie Wileńskim; podczas procesów młodzieży litewskiej pomocnik Nowosilcowa. Bajkow - Leon Bajkow, radca stanu i delegat rządu carskiego w wileńskiej komisji śledczej; zmarł nagle w 1829 r.: ↳ Senator - Nikołaj Nowosilcow, kurator okręgu wileńskiego; zasłynął z brutalności w walce z rzekomymi spiskami polskiej młodzieży na Litwie; ↳Rollisonowa - Felicjanna Mollesonowa; matka próbująca uzyskać informacje o uwięzionym synu. Ustęp Droga do Rosji Podróż zimą przez niezaludnioną, dziką Rosję – opis lodowej pustyni, silnych i odpornych ludzi, ale z uśpioną duszą. Ciszę i jednostajność zaburza przejazd kibitki. ↳ Przedmieścia stolicy •Opis architektury. ↳ Petersburg •Petersburg powstał z rozkazu cara, bez uwzględnienia warunków geograficznych, elementy zapożyczone z Paryża, Amsterdamu, Rzymu, Wenecji. ● Spacer pielgrzyma po ulicach miasta, spotkanie z rodakiem - wieloletnim mieszkańcem Petersburga. L Pomnik Piotra Wielkiego Dwóch młodzieńców: pielgrzym oraz wieszcz rosyjskiego narodu (być może Aleksander Puszkin) - porównanie posągów Piotra i Marka Aureliusza w Rzymie. ↳ Przegląd wojska • Parada wojsk - satyryczny obraz potęgi militarnej Rosji, służalczości wobec cara i jego absolutnej władzy. ↳ Oleszkiewicz Spacer dwóch młodzieńców nocą brzegiem Newy i spotkanie z malarzem Oleszkiewiczem. •Proroctwo malarza – kara, która spadnie na cara i jego stronników. Do Przyjaciół Moskali Odezwa do rozyjskich przyjaciół, którzy cierpieli pod rządami cara tak samo jak Polacy. streszczenie ↳ PRZEDMOWA Przedstawienie sytuacji Polaków w latach 20. XIX w. na Litwie oraz udziału senatora Nowosilcowa w represjach. ↳ PROLOG Walka o duszę więźnia między duchami nocnymi (zło) a aniołami. Wizja pozornego uwolnienia - niewola ducha. Przemiana bohatera: 1 XI 1823 r. zmarł Gustaw, narodził się Konrad - z nieszczęśliwego kochanka z cz. IV Dziadów zmienia się w bojownika o niepodległość. Słowa ducha o nieuświadomionej mocy Konrada. →AKTI ↳ SCENA I Rozmowy więźniów w Wigilię w celi Konrada o prześladowaniach młodzieży litewskiej. Powitanie nowego więźnia Żegoły. Informacje o sprawcy katorgi (Senator Nowosilcow chce wykazać się przed carem i szuka spiskowców). • Propozycja Tomasza, aby część więźniów poświęciła się dla pozostałych i przyjęła na siebie rzekome winy. • Opowieść Tomasza o przystosowaniu się do więzienia. Opowieści o cierpiących współbraciach i metodach kaźni. • Bajka Goreckiego o ziarnie zakopanym przez diabła opowiedziana przez Żegołę. Pieśni. Poetycki szał Konrada - pieśń zemsty. ↳Mała Improwizacja - wizja Konrada - orta, któremu kruk staje na drodze. ↳ SCENA II IMPROWIZACJA Konrad sam w celi. • Czuje potęgę. Nazywa siebie mistrzem. Zrównuje swoją nieśmiertelną twórczość z dziełami Boga. Gardzi innymi poetami. Chce przeniknąć uczucia i zamysły Boga. Twierdzi, że kocha ludzkość – chce ją uszczęśliwić. Chce „czuciem rządzić”. Żąda od Boga władzy nad ludźmi (Daj mi rząd dusz!"). • Chce zobaczyć Boga, ale Bóg milczy. Ironiz nazywa Boga nie miłością, lecz mądrością. Oskarża o najkrótsze życie, ale ..najmocniejsze uczucie". • Głosy duchów złych (z lewej strony) i dobrych (z prawej strony). Konrad wyzywa Boga na bitwę - orężem uczucie. • Ułożsamia się z ojczyzną (.Ja i ojczyzna to jedno. / Nazywam się Milijon - bo za miliony / Kocham i cierpię katusze"). Wzywa Boga, aby podzielił się władzą, by się odezwał. • Grozi Bogu, że nazwie Go nie ojcem świata, ale..." - mdleje, a diabeł dopowiada: Carem!". • Diabły są wściekłe, że nie udało im się doprowadzić do wypowiedzenia bluźnierstwa. Znikają na odgłos otwieranych drzwi. ↳ SCENA III Egzorcyzmy Księdza Piotra nad Konradem. • Wizja Konrada dotycząca samobójstwa Rollisona. Wypędzanie złego ducha, który stawia opór i przemawia w różnych językach. Ocknięcie się Konrada. Modlitwa zakonnika i chóru aniołów w intencji młodzieńca. ↳ SCENA IV Widzenie Ewy. • Modlitwa za ojczyznę i młodych męczenników przyrównanych do dzieci zabijanych przez Heroda. Wizja kwiatów spadających na dziewczynę, Matki Boskiej i Jezusa bawiącego się wieńcem. ↳ SCENA V → Widzenie Księdza Piotra. ↳ • Młodzi wywożeni w kibitkach na Sybir. • Ucieczka jednego z więźniów - „wskrzesiciel narodu" o imieniu „czterdzieści i cztery". • Polska postawiona przez Europę przed sądem Gala (Francja), który umywa ręce. Polska zostaje rozszarpana. Wstępuje do nieba w długiej białej szacie. Płacze nad nią matka Wolność. SCENA VI Koszmary senne Senatora. • Obdarzenie zaszczyłami i popadnięcie w niełaskę. Dręczenie przez diabły. ↳ SCENA VII SALON WARSZAWSKI • Opcja prorosyjska przy stoliku - oficerowie, literaci, przedstawiciele arystokracji; rozmowy po francusku, ubolewanie nad nieobecnością Nowosilcowa, krytyka polskiej poezji. Patrioci przy drzwiach - rozmowy po polsku o represjach na Liwie; opowieść o męczeństwie Cichowskiego (radosny człowiek, młody małżonek, uznany za samobójcę, a faktycznie z niezrozumiałych powodów aresztowany, więziony przez 5 lat, torturowany, stracił zdrowie, został zniszczony psychicznie). • Dyskusja o literaturze - historia Cichowskiego zdaniem literatów nie jest godna uwagi (zbyt współczesna, mało sielankowa). • Kłótnia arystokracji o stanowiska. • Wysocki porównuje naród polski do lawy- plugawa skorupa to arystokraci, duch tli się wewnątrz. ↳ SCENA VIII PAN SENATOR • Nowosilcow w Wilnie. Irytacja brakiem efektów śledztwa i ciągłymi prośbami petentów. •Rollisonowa błaga o łaskę dla syna. Wykręty Senatora, udawanie niewiedzy. • Pomysł Doktora, aby wyrzucić Rollisona przez okno. • Przepowiednie Księdza Piotra dotyczące rychłej śmierci Doktora i Bajkowa. • Plany Senatora, aby pozbyć się Doktora i przypisać sobie zasługi w śledztwie. Bal u Senatora. • Śmierć Doktora - porażenie piorunem. Spotkanie Księdza z Konradem - przepowiednia wyjazdu i spotkania wyjątkowego człowieka. ↳ SCENA IX NOC DZIADÓW • Obrzęd dziadów. Rozmowa Guślarza i Kobiety w żałobie. • Pojawienie się upiorów Doktora i Bajkowa. Rozpoznanie przez kobietę Konrada wśród zesłańców w kibitkach. Motywy →MOTYW WOLNOŚCI - W dramacie jest wartością nadrzędną. Wolność pojawia się w dwóch ujęciach - historycznym, narodowym (zgodnie z ideą mesjanizmu, Polska ma cierpieć, ale w imię przyszłej wolności swojej i innych narodów) oraz indywidualnym, osobistym. Wyrazem bezgranicznej wolności jest Wielka Improwizacja, w której wolność pokazuje swą niszczycielską siłę. Upojenie wolnością sprawia, że Konrad zwraca się nawet przeciw Bogu (..Ja wydam Tobie krwawszą bitwę niźli Szatan"). MOTYW CIERPIENIA - Dotyczy zarówno sytuacji polskiego narodu, jak i poszczególnych bohaterów. Mickiewicz opisuje ogromne cierpienie polskiego narodu po rozbiorach, dopatrując się w nim nawet znaku mesjanizmu. Polska cierpi tak jak Chrystus - jest zdradzona (m.in. przez Francję, którą Mickiewicz porównuje do Piłata) i skazana, chociaż nie zawiniła. Również jej śmierć, tak jak ta Chrystusa, ma się przyczynić do wybawienia całego świata. W dramacie Mickiewicza cierpią też jednostki: młodzi ludzie, którzy są prześladowani i torturowani w trakcie przesłuchań, pani Rollisonowa i jej syn, a wreszcie główny bohater utworu, czyli Konrad. → MOTYW POŚWIĘCENIA - Obraz Polski poświęcającej się za inne narody powtarza się w mesjanistycznej twórczości romantyków. W Dziadach cz. III nasza ojczyzna nazwana jest wprost Chrystusem narodów. Tak jak i on, cierpi za innych. Jej oprawcami są zaborcy. Ofiara Polski ma jednak głęboki, uniwersalny wymiar - jest narodem wybranym, aby dzięki jej cierpieniu odkupiony został cały świat. W Dziadach cz. III mamy do czynienia też z poświęceniem jednostki dla ogółu. Gustaw-Konrad cierpi za całą ojczyznę (ja i ojczyzna to jedno”) – świadomie bierze na siebie ból całego narodu. Trzeba jednak pamiętać, że poświęcenie poety podszyte jest ogromną pychą i żądzą decydowania za innych. Mniej spektakularnym, chociaż niewątpliwie szlachetniejszym aktem poświęcenia jest walka pani Rollisonowa o uwolnienie syna. Jest niewidomą, starszą kobietą, ale mimo to codziennie przychodzi do Senatora, aby wybłagać ułaskawienie młodego Rollisona. ➡MOTYW MIŁOŚCI I PATRIOTYZMU-W dramacie mamy do czynienia przede wszystkim z miłością do ojczyzny. To w imię walki o wolność kraju młodzi ludzie godzą się na prześladowania i tortury. Mickiewicz przywołuje obrazy dręczonego 10-latka, torturowanego Cichowskiego i Rollisona, zsyłek na Sybir (m.in. studentów ze Żmudzi), przesłuchań i niesprawiedliwych procesów. Miłość do ojczyzny jest też siłą napędową w działaniu Konrada. To dla niej staje w szranki nawet z samym Bogiem. Miłość deklarowana przez Konrada jest uczuciem pełnym rozmachu i zaangażowania. Przykładem miłości prywatnej, nienarodowej, jest postawa pani Rollisonowej. Pomimo podeszłego wieku i niepełnosprawności (była niewidoma), konsekwentnie odwiedza bezdusznego senatora, aby wybłagać ułaskawianie syna. →MOTYW SAMOTNOŚCI - Konrad - patriota i buntownik z wizją - jest również samotnikiem. Droga, którą obrał, czyli droga bojownika o wolność kraju, wymaga poświęcenia całego siebie oraz życia w nieustannej konspiracji. W jego codzienności nie ma miejsca na miłość inną niż ła do ojczyzny (dlatego też Gustaw, romantyczny młodzieniec, musi na zawsze zniknąć). Konrad jest też całkowicie samotny w swojej walce z Bogiem o przyszłość polskiego narodu. Jako samotny geniusz-poeta Konrad bierze na siebie odpowiedzialność za kraj.