Sinusoida Krzyżanowskiego - cykliczność epok literackich
Sinusoida Krzyżanowskiego idealnie obrazuje, jak kolejne epoki literackie wahają się między dwoma przeciwstawnymi nurtami. Z jednej strony mamy epoki racjonalne, z drugiej - irracjonalne. Ten schemat pomaga zrozumieć, dlaczego literatura tak bardzo się zmieniała na przestrzeni wieków.
Do epok racjonalnych zaliczamy: starożytność, renesans, oświecenie, pozytywizm oraz dwudziestolecie międzywojenne. Charakteryzują się one skupieniem na człowieku, nauce i doświadczeniu. W tych okresach dominuje racjonalizm, wiedza empiryczna oraz odejście od metafizyki. Liczy się to, co można zmierzyć, udowodnić i zrozumieć rozumem.
Epoki irracjonalne to natomiast: średniowiecze, barok, romantyzm, Młoda Polska oraz częściowo literatura współczesna. W centrum zainteresowania stoi tu Bóg i duchowość. Kluczową rolę odgrywają wiara, uczucia oraz irracjonalizm. Literatura tych okresów często wyraża nieufność wobec rozumu i kładzie nacisk na indywidualizm.
Ciekawostka! Nazwa "sinusoida" nie jest przypadkowa - przypomina wykres funkcji sinus, który regularnie wznosi się i opada. Podobnie literatura przechodzi cykliczne zmiany między racjonalizmem a irracjonalizmem.