Utwory literackie z epoki romantyzmu i pozytywizmu poruszają ważne tematy społeczne i artystyczne.
Motyw artysty Janko Muzykant to wzruszająca opowieść o młodym, utalentowanym chłopcu ze wsi, który mimo swojego niezwykłego daru muzycznego nie może rozwinąć swojego talentu ze względu na biedę i niezrozumienie ze strony otoczenia. Henryk Sienkiewicz przedstawia w noweli tragiczny los jednostki utalentowanej, której talent zostaje zmarnowany przez niesprawiedliwe warunki społeczne. Janko reprezentuje postać artysty-dziecka, którego wrażliwość i pasja zostają stłumione przez surową rzeczywistość XIX-wiecznej wsi.
Arystokracja w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego ukazana jest jako warstwa społeczna w stanie kryzysu i upadku. Hrabia Henryk reprezentuje przedstawiciela arystokracji, który zmaga się z własną tożsamością i rolą w zmieniającym się świecie. Dramat przedstawia konflikt między tradycyjnym porządkiem społecznym a nowymi siłami rewolucyjnymi. W utworze widoczna jest krytyka zarówno arystokracji, jak i rewolucjonistów, co czyni go złożonym studium przemian społecznych. Charakterystyka poety w Weselu Stanisława Wyspiańskiego to z kolei portret artysty uwikłanego w narodowe i społeczne dylematy. Poeta jest postacią, która próbuje zrozumieć i opisać rzeczywistość, jednocześnie będąc jej częścią. Jego rola jako obserwatora i uczestnika wydarzeń pokazuje złożoność relacji między sztuką a życiem społecznym. Wyspiański kreśli obraz artysty, który musi zmierzyć się z odpowiedzialnością za losy narodu i własną rolą w społeczeństwie.
Te trzy utwory, mimo że pochodzą z różnych okresów i reprezentują różne gatunki literackie, łączy głęboka refleksja nad rolą artysty w społeczeństwie oraz nad przemianami społecznymi zachodzącymi w XIX-wiecznej Polsce. Każdy z nich na swój sposób podejmuje temat konfliktu między jednostką a zbiorowością, między tradycją a nowoczesnością, między sztuką a rzeczywistością społeczną.
