Konteksty literackie problemu zlagrowania
„Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego dostarcza ważnego kontekstu dla zrozumienia problemu zlagrowania. W epilogu narrator spotyka byłego współwięźnia, który dla zachowania obozowej funkcji fałszywie oskarżył czterech Niemców. Ten człowiek prosi jedynie o słowo „rozumiem", świadomy tego, że utracił część człowieczeństwa, by przetrwać.
Grudziński nie ocenia jego postawy, uznając, że „człowiek jest nieludzki w nieludzkich warunkach". Takie podejście pozwala zrozumieć, że osoby zlagrowane są jednocześnie ofiarami i katami współwięźniów - nie z własnego wyboru, lecz przez system, który je do tego zmusił.
Dopełnieniem obrazu jest „Zdążyć przed Panem Bogiem" Hanny Krall, ukazujące podobne mechanizmy funkcjonowania ludzi w getcie warszawskim. Choć nie jest to dokładnie ta sama perspektywa co w przypadku więźnia obozu, to widoczne są podobieństwa - ludzie w ekstremalnych warunkach walczą o przetrwanie, często kosztem moralności.
Pamiętaj: Człowiek zlagrowany to efekt zbrodniczego systemu, który niszczy ludzką naturę i zmusza do przyjęcia nowych zasad moralnych opartych wyłącznie na przetrwaniu.
„Proszę państwa do gazu" pokazuje więc, że zlagrowanie nie jest winą ofiar, ale zbrodniczego systemu, który stawia człowieka w sytuacji bez wyjścia - albo dostosuje się do nieludzkich warunków, albo zginie.