Bogurodzica i inne dzieła średniowieczne
"Bogurodzica" to pierwszy zapisany w języku polskim utwór poetycki. W pierwszej strofie wierni zwracają się do Maryi, prosząc ją o wstawiennictwo u Syna, w drugiej kierują prośbę bezpośrednio do Jezusa. Utwór zawiera liczne archaizmy - formy językowe, które wyszły z użycia, takie jak "Bogurodzica" czy "Gospodzin".
W "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" główny bohater prosi Boga, aby pokazał mu Śmierć. Ta pojawia się jako kobieca postać w stanie rozkładu. Ich dialog pokazuje, że śmierci nie można uniknąć, ale ludzie pobożni nie muszą się jej bać. Ten motyw, znany jako memento mori ("pamiętaj o śmierci"), miał przypominać o nieuchronności końca życia.
"Lament Świętokrzyski" przedstawia cierpienie Matki Boskiej pod krzyżem (motyw Stabat Mater Dolorosa). W monologu Maryja wyraża swoją bezsilność i rozpacz, zwracając się do ludzi, Jezusa, archanioła Gabriela i własnej matki. Co ciekawe, obraz Maryi różni się tu znacząco od tego w "Bogurodzicy" - zamiast wzniosłej orędowniczki widzimy ludzką matkę opłakującą swoje dziecko.
Uwaga! W średniowiecznej literaturze często występuje motyw deesis - przedstawienie trzech postaci (Jezusa w centrum oraz Maryi i Jana Chrzciciela jako pośredników) obrazujące hierarchiczne wyobrażenie o świecie. Ludzie nie czuli się godni, by zwracać się bezpośrednio do Boga, więc potrzebowali pośredników.