Wojna i okupacja - podstawowe pojęcia
Lata 1939-1945 (i do końca lat 40.) to okres naznaczony okupacją, czyli terrorem wobec ludności, masowymi egzekucjami i obozami. Holokaust (Shoah) oznaczał zagładę 6 milionów europejskich Żydów dokonaną przez nazistów, będącą ekstremalnym przejawem antysemityzmu.
Pokolenie Kolumbów to generacja polskiej młodzieży urodzonej około 1920 roku, wchodząca w dorosłość w czasie II wojny światowej. Ich doświadczenie określano jako Apokalipsę spełnioną - wrażenie, że nastąpił zapowiadany kres cywilizacji. W literaturze pojawia się też pojęcie procesu zlagrowania - sytuacji, gdy człowiek przyjmuje wszelkie zasady panujące w obozie, tracąc wolność i człowieczeństwo.
W wierszu "Pokolenie" Krzysztof Kamil Baczyński przedstawia apokaliptyczny obraz wojny i tragizm swojego pokolenia. Młodzi Polacy walczący z bronią w ręku przypominają romantycznych bohaterów, jednak podmiot liryczny ma świadomość niejednoznaczności ich wyborów i prawdopodobnej zagłady.
Warto zapamiętać: W literaturze wojennej pojawia się nowe ujęcie tragizmu - bohaterowie nie mają wyboru, wszystko zostało za nich zdecydowane, a ich los najczęściej kończy się śmiercią.
Z kolei opowiadanie "Proszę państwa do gazu" Tadeusza Borowskiego pokazuje zlagrowanego człowieka. Więźniowie pracujący przy rozładunku transportów do komór gazowych, choć są świadkami koszmaru, nie potrafią już współczuć - następuje ich dehumanizacja. Paradoksalnie, chcą jak najszybszego rozładunku, by zakończyć swoją pracę przy transporcie ofiar.