Interakcje między organizmami

W ekosystemach organizmy wchodzą w różne interakcje. Przy drapieżnictwie jedna strona zjada drugą, odnosząc korzyści. Zwierzęta wykształciły różnorodne strategie obronne przed drapieżnikami, takie jak kolce, substancje toksyczne, kamuflaż (mimetyzm), udawanie innych groźnych gatunków (mimikra) czy odrzucanie części ciała (autotomia).

Pasożytnictwo to relacja, w której jeden organizm żyje kosztem drugiego. Może być zewnętrzne (na powierzchni ciała) lub wewnętrzne (wewnątrz organizmu). Pasożyty dzielimy też na fakultatywne (mogą żyć bez żywiciela) i obligatoryjne (całkowicie zależne od żywiciela).

🔍 Ciekawe! Pasożytnictwo lęgowe występuje np. u kukułek, które podrzucają jaja do gniazd innych ptaków, oszczędzając energię na wychowanie młodych.

W ekosystemie organizmy tworzą strukturę troficzną - łańcuch pokarmowy składający się z:

• Producentów - organizmy samożywne wytwarzające związki organiczne (np. rośliny)
• Konsumentów - organizmy cudzożywne korzystające z gotowych związków organicznych
• Destruentów - organizmy rozkładające martwą materię organiczną

Sukcesja ekologiczna to proces stopniowych zmian w ekosystemie, prowadzący do coraz bardziej złożonego stanu zwanego klimaksem. Sukcesja pierwotna zachodzi na nowych obszarach (np. po erupcji wulkanu), a wtórna - w miejscach, gdzie ekosystem został zniszczony (np. po pożarze lasu).

Populacje i relacje międzygatunkowe

Aklimatyzacja to proces przystosowania się organizmu do nowych warunków środowiska poprzez zmiany fizjologiczne. To ważny mechanizm, który pozwala organizmom przetrwać w zmieniającym się otoczeniu, ale jego skuteczność zależy od genów organizmu i tempa zachodzących zmian.

Populacje charakteryzuje rozrodczość potencjalna (teoretyczna maksymalna) i realizowana (rzeczywista, uwzględniająca warunki środowiska). Podobnie wyróżniamy potencjalną długość życia (maksymalną przy idealnych warunkach) i realizowaną (rzeczywistą).

Relacje między gatunkami dzielimy na dwie główne kategorie:

• Nieantagonistyczne - przynajmniej jedna strona odnosi korzyści, a żadna nie ponosi strat
• Antagonistyczne - przynajmniej jedna ze stron ponosi straty

Do relacji nieantagonistycznych należy komensalizm (jedna strona zyskuje, druga nie traci) oraz mutualizm (obie strony zyskują). Mutualizm może być obligatoryjny (organizmy są od siebie zależne) lub nieobligatoryjny.

💡 Zapamiętaj! W konkurencji organizmy rywalizują o te same ograniczone zasoby, co jest niekorzystne dla obu stron. Może prowadzić do zawężenia niszy ekologicznej lub wyparcia konkurenta.

Roślinożerność to relacja, w której zwierzę zjada roślinę. Roślinożercy wykształcili specjalne adaptacje, jak czterokomorowy żołądek z mikrobami rozkładającymi celulozę czy specjalne uzębienie do żucia twardego pokarmu roślinnego.

Podstawowe pojęcia ekologiczne

Każdy ekosystem zaczyna się od osobników - pojedynczych organizmów danego gatunku. Grupa osobników tego samego gatunku żyjąca na określonym obszarze tworzy populację, której liczebność zależy od urodzeń, zgonów oraz migracji (imigracji i emigracji).

Biocenoza to wszystkie populacje organizmów żyjących na danym obszarze, a gdy dodamy do nich ich nieożywione środowisko (czyli biotop), otrzymujemy ekosystem. Szersze pojęcia to biom - duży obszar o charakterystycznej roślinności zależnej od klimatu, oraz biosfera - całość życia na Ziemi.

💡 Pamiętaj! Nisza ekologiczna to nie to samo co siedlisko. Siedlisko to miejsce występowania organizmu, a nisza to jego "zawód" w ekosystemie - wszystkie jego wymagania i interakcje ze środowiskiem.

Na organizmy wpływają czynniki abiotyczne (nieożywione) jak temperatura czy wilgotność oraz czynniki biotyczne (oddziaływania z innymi organizmami). Każdy gatunek ma swoją niszę ekologiczną - zespół wszystkich wymagań życiowych. Wyróżniamy niszę podstawową (teoretyczną, bez konkurencji) oraz niszę realizowaną (rzeczywistą, uwzględniającą konkurencję).

Każdy organizm charakteryzuje się określoną tolerancją ekologiczną wobec czynników środowiska. Gatunki o szerokim zakresie tolerancji to eurybionty, a o wąskim - stenobionty. Pamiętaj o prawie minimum Liebiga - rozwój organizmu ogranicza ten czynnik, który występuje w najmniejszej ilości w stosunku do potrzeb.