Geny i genomy - podstawy genetyki
Wyobraź sobie, że Twój organizm to ogromna fabryka, a geny to przepisy na produkcję różnych elementów. Gen to fragment DNA zawierający informacje potrzebne do syntezy białek lub RNA - to jak kod QR, który komórka skanuje, żeby wiedzieć, co ma wyprodukować.
Istnieją dwa główne typy genów. Geny kodujące białka zawierają instrukcje do budowy jednego łańcucha polipeptydowego, czyli kawałka białka. Geny kodujące RNA produkują wszystkie rodzaje RNA oprócz mRNA - to jak różne narzędzia w warsztacie komórki.
Budowa genu przypomina książkę z rozdziałami. Eksony to części kodujące - zawierają ważne informacje o sekwencji aminokwasów w białkach. Introny to odcinki niekodujące - jak marginesy w książce, nie zawierają bezpośrednich instrukcji. Dodatkowo są części regulatorowe, które kontrolują, kiedy i jak gen ma być odczytywany.
💡 Ciekawostka: Prokarioci mają geny ciągłe (bez intronów), a eukarioci - nieciągłe (z intronami i eksonami). To jak różnica między prostym przepisem a skomplikowaną instrukcją IKEA!
Genom to kompletna informacja genetyczna organizmu - cała biblioteka genów w jednym miejscu. U prokariontów znajduje się głównie w chromosomie bakteryjnym i plazmidach. U eukariontów jest bardziej skomplikowany - DNA znajduje się w jądrze komórkowym oraz w organellach (mitochondria i chloroplasty).
U człowieka wyróżniamy komórki linii somatycznej (2n) - zwykłe komórki ciała, oraz komórki linii płciowej (n) - gamety powstałe przez mejozę. Chromatyna to DNA związane z białkami, które tworzy chromosomy. Może być luźno upakowana (euchromatyna z aktywnymi genami) lub ciasno (heterochromatyna z nieaktywnymi genami).