Budowa i funkcje liści
Liść to organ wegetatywny, który ma trzy kluczowe zadania: przeprowadza fotosyntezę, kontroluje transpirację (parowanie wody) i umożliwia wymianę gazów między rośliną a otoczeniem.
Liść ogonkowy składa się z trzech części: nasady liścia (łączy z łodygą), ogonka liściowego (ustawia liść w odpowiedniej pozycji) i blaszki liściowej (płaska część odpowiedzialna za fotosyntezę). Liść bezogonkowy ma tylko blaszkę i nasadę.
Unerwienie liści różni się w zależności od rodzaju rośliny. U roślin jednoliściennych (jak trawy) jest równoległe, a u dwuliściennych (jak dąb) - siatkowe. To ważna cecha rozpoznawcza roślin.
Liście mogą być pojedyncze (jedna blaszka) lub złożone (kilka listków). Ulistnienie opisuje sposób rozmieszczenia liści na łodydze - może być okółkowe (kilka liści z jednego węzła) lub skrętoległe (jeden liść z węzła).
Wskazówka: Aby łatwo zapamiętać funkcje liści, pomyśl o nich jak o "płucach i kuchni" rośliny - oddychają i produkują pokarm!
Budowa anatomiczna liścia to prawdziwa architektura natury. Od góry mamy kutykulę (ochrona przed utratą wody), epidermę (tkanka okrywająca), miękisz palisadowy i gabczasty (tu zachodzi fotosynteza), oraz aparaty szparkowe kontrolujące wymianę gazów.
Przystosowania liści do środowiska
Liście roślin szpilkowych (igły) mają cechy kseromorficzne - przystosowania do trudnych warunków jak susza fizjologiczna zimą. Zredukowana blaszka minimalizuje parowanie, gruba epiderma z kutykulą chroni przed utratą wody, a aparaty szparkowe ukryte są w zagłębieniach.
Rośliny różnych środowisk wykształciły fascynujące przystosowania. Hydrofity (rośliny wodne) mają cienkie liście prawie bez kutykuli - mogą pobierać wodę bezpośrednio z otoczenia. Higrofity (wilgotne miejsca) mają żywe włoski zwiększające powierzchnię parowania.
Mezofity (umiarkowane warunki) to "złoty środek" z kutykulą i aparatami szparkowymi na dolnej stronie. Kserofity (suche miejsca) dzielą się na sklerofity (gruba kutykula, aparaty w zagłębieniach) i sukulenty (magazynują wodę w grubych liściach).
Ciekawostka: Kaktusy to mistrzowie oszczędzania wody - ich liście przekształciły się w kolce, a fotosyntezę przejęły łodygi!