Cechy charakterystyczne płazów

Płazy należą do żuchwowców i bezowodniowców, prowadząc swoje życie zarówno w wodzie, jak i na lądzie. Są zwierzętami zmiennocieplnymi, co oznacza, że temperatura ich ciała zależy od otoczenia - dlatego zimą zapadają w hibernację.

Oddychają głównie za pomocą płuc, ale w wymianie gazowej uczestniczy również ich cienka skóra pokryta śluzem. Ich serce jest trójkomorowe - składa się z dwóch przedsionków i jednej komory.

Skóra płazów jest naga, pozbawiona łusek czy innych tworów ochronnych. U niektórych gatunków występują gruczoły jadowe, pełniące funkcje obronne przed drapieżnikami. Śluz wydzielany przez gruczoły śluzowe nie tylko nawilża skórę, ale również zmniejsza tarcie podczas pływania.

💡 Ubarwienie płazów pełni ważne funkcje! Jaskrawe kolory u drzewołazów ostrzegają drapieżniki o ich toksyczności, natomiast zielone i brunatne barwy maskują je w środowisku.

Podział płazów

U niektórych gatunków, jak żaba moczarowa, w okresie godowym następuje zmiana zabarwienia skóry, co pełni funkcję wabiącą. Skóra płazów bezogonowych tworzy charakterystyczną błonę pławną między palcami.

Płazy ogoniaste mają wydłużone, walcowate ciało, którego znaczną część stanowi ogon. Ich kończyny przednie i tylne są podobnej długości. Przedstawicielem tej grupy jest salamandra plamista.

Płazy bezogonowe, jak żaba, charakteryzują się krótkim, szerokim i krępym ciałem pozbawionym ogona. Ich tylne kończyny są zwykle dłuższe od przednich, co umożliwia im wykonywanie skoków.

Płazy beznogie, takie jak marszczelec pierścieniowy, mają wydłużone, robakowate ciało podzielone na segmenty. Cechą charakterystyczną tej grupy jest całkowity brak kończyn, co sprawia, że poruszają się podobnie do węży.

Układ szkieletowy płazów

Szkielet płazów przechodzi ciekawą ewolucję - larwy mają szkielet chrzęstny, natomiast dorosłe osobniki posiadają szkielet chrzęstno-kostny. Kości płazów zawierają liczne puste przestrzenie, dzięki czemu są lekkie.

Układ szkieletowy składa się ze szkieletu osiowego (czaszka, kręgosłup) oraz szkieletu obręczy i kończyn (z wyjątkiem płazów beznogich). Ciekawostką jest przekształcenie jednego z łuków skrzelowych (łuku gnykowego) w okresie zarodkowym w kosteczkę słuchową - strzemiączko.

Czaszka płazów ma charakterystyczną budowę - jest szeroka, płaska i o opływowym kształcie, co ułatwia poruszanie się w wodzie. Ma ażurową konstrukcję, dzięki czemu jest lekka. Składa się z małej mózgoczaszki i rozbudowanej trzewioczaszki.

💡 Czaszka płazów łączy się z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych. Taka konstrukcja umożliwia ruch głowy w kierunku góra-dół, co jest kluczowe podczas polowania i obserwacji otoczenia.

Odżywianie i układ pokarmowy

Dorosłe płazy są drapieżnikami - polują na różne małe zwierzęta. Ich układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym, który prowadzi do obszernej jamy gębowej. Tam znajdują się drobne zęby oraz umięśniony język, nawilżany wydzieliną gruczołów ślinowych.

Zęby płazów służą jedynie do przytrzymywania pokarmu, który jest połykany w całości. Ciekawostką jest sposób połykania - gdy płaz połyka zdobycz, jego gałki oczne wpuklają się do jamy gębowo-gardzielowej, pomagając przesunąć pokarm w kierunku żołądka!

Dalszy odcinek przewodu pokarmowego obejmuje gardziel, przełyk, żołądek, jelito cienkie oraz jelito grube, które uchodzi do kloaki. Larwy płazów bezogonowych (kijanki) żywią się głównie pokarmem roślinnym, dlatego mają znacznie dłuższe jelito niż dorosłe osobniki.

💡 Układ oddechowy płazów jest dobrze przystosowany do ich wodno-lądowego trybu życia. Larwy oddychają skrzelami, a dorosłe osobniki używają workowatych płuc, które poza wymianą gazową pełnią również funkcję narządu hydrostatycznego zwiększającego wyporność w wodzie.

Mechanizm wentylacji płuc i układ krwionośny

Płazy nie mają klatki piersiowej, dlatego oddychanie odbywa się u nich w sposób wyjątkowy - dzięki ruchom dna jamy gębowej, co nazywamy pompą jamy gębowej. Proces ten przebiega w trzech etapach:

1. Najpierw płaz obniża dno jamy gębowej przy otwartych nozdrzach i zamkniętej krtani, zasysając świeże powietrze.
2. Następnie nozdrza się zamykają, krtań otwiera, a dno jamy gębowej unosi się, wpychając powietrze do płuc.
3. Na końcu krtań zamyka się, nozdrza otwierają, a uniesione dno jamy gębowej usuwa zużyte powietrze na zewnątrz.

Układ krwionośny płazów jest zamknięty i posiada dwa obiegi: płucny (mały) i obwodowy (duży). Serce płazów składa się z jednej komory, dwóch przedsionków, stożka tętniczego oraz zatoki żylnej.

💡 W sercu płazów krew utlenowana i odtlenowana częściowo się mieszają, ale specjalna zastawka spiralna w stożku tętniczym pomaga ograniczyć ten proces. Dodatkowo krew jest wzbogacana w tlen w naczyniach włosowatych skóry!

Układy wydalniczy, nerwowy i narządy zmysłów

Narządem wydalniczym dorosłych płazów są pranercza (kłębki przednercza). Mocz gromadzi się w uchyłku kloaki, który pełni funkcję pęcherza moczowego. Dorosłe płazy są organizmami ureotelicznymi, co oznacza, że wydalają mocznik jako końcowy produkt przemiany materii związków azotowych.

Mózgowie płazów składa się z pięciu części ułożonych liniowo. W porównaniu do ryb mają silniej rozwinięte kresomózgowie, które jest znacznie wydłużone i zbudowane z dwóch półkul. Móżdżek jest słabo rozwinięty, co wiąże się z małą ruchliwością płazów.

Płazy mają dobrze rozwinięte narządy zmysłów. Ich oczy są chronione powiekami (dolną, górną i migotką), a ucho środkowe zawiera jedną kosteczkę słuchową - strzemiączko. Posiadają również narząd węchu w jamach węchowych oraz narząd Jacobsona w podniebieniu, odbierający bodźce smakowo-węchowe.

💡 Niektóre gatunki wodne płazów oraz larwy posiadają linię boczną - specjalny organ zmysłowy pozwalający wyczuwać drgania i prądy w wodzie, podobnie jak ryby!

Rozmnażanie płazów jest zróżnicowane. Większość gatunków przechodzi rozwój złożony z larwą (kijanką) żyjącą w wodzie. U niektórych gatunków występuje zjawisko neotenii - osobniki osiągają dojrzałość płciową pozostając w stadium larwalnym, jak w przypadku aksolotla.

Rozwój płazów

Metamorfoza kijanek w dorosłe płazy to fascynujący proces biologiczny. Bezpośrednim czynnikiem decydującym o rozpoczęciu metamorfozy są hormony tarczycy, które indukują zmiany w tkankach larwy.

Dieta kijanek musi być bogata w jod, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Bez odpowiedniej ilości tego pierwiastka tarczyca nie może wytwarzać hormonów inicjujących proces przemiany w dorosłego płaza.

Wyjątkowym przykładem zatrzymania rozwoju jest ambystoma mexicanum, znany jako aksolotl. U tego płaza występuje zjawisko neotenii - zwierzę nigdy nie osiąga formy dorosłej i przez całe życie pozostaje w stadium larwalnym. Jest to spowodowane wrodzoną niedoczynnością tarczycy, która uniemożliwia przejście pełnej metamorfozy.

💡 Dzięki zjawisku neotenii aksolotl zachowuje skrzela zewnętrzne przez całe życie, co pozwala mu na stałe przebywanie w środowisku wodnym!

Przystosowania do życia w wodzie i na lądzie

Płazy posiadają szereg adaptacji do życia w wodzie. Ich opływowy kształt ciała i pokrycie skóry śluzem zmniejsza opór podczas pływania. Palce tylnych kończyn spięte błoną pławną ułatwiają poruszanie się w wodnym środowisku. Ukrwiona, wilgotna skóra umożliwia przenikanie tlenu z wody.

Do życia na lądzie płazy przystosowały się na różne sposoby. Śluz pokrywający skórę chroni ją przed wysychaniem, a powieki osłaniają oczy. Kończyny umożliwiają skakanie, a palce zwiększają przyczepność podczas poruszania się po lądzie. Płuca pozwalają na oddychanie tlenem atmosferycznym.

Płazy pełnią wiele istotnych funkcji w ekosystemach. Są ważnym elementem bioróżnorodności i wskaźnikami zdrowia środowiska, ponieważ są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia. Regulują populacje owadów i innych bezkręgowców, będąc ich drapieżnikami. Stanowią też ważne ogniwo w łańcuchu pokarmowym jako pokarm dla innych zwierząt.

💡 Płazy mają ogromne znaczenie naukowe - są wykorzystywane w badaniach z zakresu biologii rozwoju, genetyki i ekologii. Żaba Xenopus laevis jest powszechnie stosowana w laboratoriach biologicznych!

Różnorodność płazów

Marszczelec pierścieniowy to fascynujący gatunek płaza beznogiego, występujący w wilgotnych lasach Ameryki Południowej. Dorasta do 40-45 cm długości i posiada gruczoły jadowe w jamie gębowej. Żywi się bezkręgowcami.

Ten płaz ma wyjątkowy sposób opieki nad potomstwem - samica składa kilka jaj w ziemi i owija się wokół nich aż do wyklucia kijanek. Co ciekawe, kijanki marszczelca odżywiają się zewnętrzną warstwą skóry matki!

W Polsce występuje 19 gatunków płazów. Wśród płazów ogoniastych możemy spotkać salamandrę plamistą oraz cztery gatunki traszek: górską, karpacką, zwyczajną i grzebieniasta. Oprócz nich mamy również dwa gatunki kumaków, grzebiuszkę, trzy gatunki ropuch, dwie rzekotki oraz sześć gatunków żab.

💡 Wszystkie polskie płazy są pod ochroną gatunkową, a ich siedliska stanowią ważny element lokalnych ekosystemów. Warto pamiętać, że ich obecność świadczy o dobrej kondycji środowiska!