Rola witamin i ich podział

Witaminy to związki organiczne, których nasz organizm nie wytwarza wcale lub produkuje w niewystarczających ilościach. Pełnią one funkcje regulacyjne w różnych reakcjach biochemicznych i procesach fizjologicznych.

Witaminy dzielimy na dwie główne grupy:

• Rozpuszczalne w tłuszczach: A, D3, E, K
• Rozpuszczalne w wodzie: witaminy z grupy B i witamina C

Gdy w organizmie brakuje witamin, mówimy o awitaminozie, a przy niedoborze o hipowitaminozie. Przyczynami mogą być niewłaściwa dieta, zwiększone zapotrzebowanie (np. podczas choroby lub ciąży) lub trudności w przyswajaniu. Z kolei hiperwitaminoza to nadmiar witamin, który częściej dotyczy tych rozpuszczalnych w tłuszczach, ponieważ są magazynowane w tkance tłuszczowej, wątrobie i mięśniach.

💡 Warto wiedzieć! Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą się kumulować w organizmie, dlatego ich nadmiar jest bardziej niebezpieczny niż nadmiar witamin rozpuszczalnych w wodzie, które organizm wydala z moczem.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Witaminy z grupy B i witamina C odgrywają kluczowe role w naszym organizmie. Spójrz, jak każda z nich wpływa na twoje zdrowie:

Witamina B1 uczestniczy w oddychaniu tlenowym. Jej niedobór prowadzi do choroby beri-beri, która objawia się zaburzeniami układu nerwowego i sercowo-naczyniowego.

Witamina B2 bierze udział w oddychaniu tlenowym i syntezie hemoglobiny. Gdy jej brakuje, pojawiają się zajady w kącikach ust, łuszczenie skóry i łojotok.

Witamina B3 zapewnia prawidłową pracę układu pokarmowego i nerwowego. Przy niedoborze dochodzi do pękania skóry, biegunek i otępienia.

Witamina B6 uczestniczy w produkcji hemoglobiny. Jej brak powoduje drgawki, apatię i anemię.

Witamina B12 reguluje powstawanie krwinek i uczestniczy w biosyntezie kwasów nukleinowych. Przy niedoborze występuje anemia złośliwa i uszkodzenia układu nerwowego.

🔍 Ciekawostka: Witaminy z grupy B często współpracują ze sobą, dlatego niedobór jednej z nich może wpływać na funkcjonowanie pozostałych. Warto dbać o ich zrównoważoną podaż!

Więcej o witaminach rozpuszczalnych w wodzie

Kwas foliowy (witamina B9) jest niezbędny w biosyntezie kwasów nukleinowych i produkcji krwinek. Ma szczególne znaczenie dla kobiet w ciąży - jego niedobór zwiększa ryzyko urodzenia dziecka z wadą układu nerwowego.

Witamina H (biotyna) uczestniczy w syntezie kwasów tłuszczowych i wpływa na stan skóry. Gdy jej brakuje, włosy wypadają, skóra się łuszczy, a mięśnie bolą.

Kwas pantotenowy bierze udział w przemianach węglowodanów i tłuszczów. Przy niedoborze dochodzi do uszkodzeń kory nadnerczy, zaburzeń pracy mięśni i układu nerwowego oraz wypadania włosów.

Witamina C wzmacnia odporność, przyspiesza gojenie ran i ułatwia wchłanianie żelaza. Jej brak prowadzi do szkorbutu i szybkiego męczenia się. To jedna z najważniejszych witamin, którą warto dostarczać organizmowi regularnie!

💊 Zapamiętaj! Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie są magazynowane w organizmie, dlatego musisz dostarczać je codziennie wraz z pożywieniem lub suplementami.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Witamina A jest kluczowa dla prawidłowego widzenia i funkcjonowania nabłonków. Wpływa też na rozwój organizmu. Przy niedoborze pojawia się kurzą ślepota (ślepota zmierzchowa), łuszczenie nabłonków i zaburzenia wzrostu. Znajdziesz ją w nabiale, wątrobie i jajach.

Witamina D3 nasila wchłanianie wapnia i fosforu, umożliwiając ich odkładanie w kościach i zębach. Jej brak prowadzi u dzieci do krzywicy, a u dorosłych do osteoporozy. Występuje w tranie, jajach i tłustych rybach, ale organizm może ją też wytwarzać pod wpływem słońca!

Witamina E działa jako antyoksydant, chroniąc przed nowotworami i zapewniając prawidłową pracę mięśni. Chroni ściany naczyń krwionośnych i wpływa na płodność. Przy niedoborze skóra szybciej się starzeje, a mięśnie słabną. Znajdziesz ją w olejach roślinnych, migdałach i orzechach.

Witamina K jest niezbędna do krzepnięcia krwi. Jej niedobór powoduje krwawienia. Występuje w zielonych warzywach i wątrobie.

🌞 Dobra rada: Aby organizm mógł prawidłowo przyswoić witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, spożywaj je razem z niewielką ilością tłuszczu. Dzięki temu zwiększysz ich biodostępność!

Składniki nieorganiczne - makroelementy

Składniki pokarmowe to pierwiastki chemiczne dostarczane z pożywieniem, głównie w postaci soli mineralnych. Są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Makroelementy stanowią 0,01% lub więcej suchej masy ciała. Należą do nich pierwiastki biogenne (C, H, O, N, P, S) oraz Ca, Mg, K, Na. Oto najważniejsze z nich:

Wapń buduje kości i zęby, umożliwia skurcze mięśni, przewodzenie impulsów nerwowych i krzepnięcie krwi. Jego niedobór prowadzi do próchnicy, krzywicy, osteoporozy i zaburzeń pracy układu mięśniowego. Znajdziesz go w nabiale, rybach i migdałach.

Magnez jest niezbędny do prawidłowego działania komórek nerwowych i mięśniowych. Aktywuje wiele enzymów. Przy niedoborze pojawiają się zaburzenia pracy serca, mięśni i układu nerwowego. Występuje w produktach zbożowych, orzechach i kakao.

Potas uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych, wpływa na nawodnienie tkanek, ciśnienie krwi i pracę serca. Gdy go brakuje, pojawiają się zaparcia, utrata apetytu, zmęczenie i skurcze. Znajdziesz go w pomidorach, suszonych owocach i bananach.

⚡ Ciekawe połączenie: Magnez i potas to duet idealny dla twojego serca i mięśni. Razem zapewniają prawidłową pracę układu sercowo-naczyniowego i zapobiegają skurczom mięśni!

Więcej o makroelementach i mikroelementach

Sód i chlor regulują stopień uwodnienia tkanek i ciśnienie krwi, uczestniczą w przewodzeniu impulsów nerwowych. Chlor występuje również w soku żołądkowym. Ich niedobór zazwyczaj nie występuje, a głównym źródłem jest sól kuchenna.

Mikroelementy stanowią mniej niż 0,01% suchej masy ciała, ale są równie ważne. Należą do nich Fe, Cu, J, F, Co. Oto kilka kluczowych:

Żelazo jest składnikiem hemoglobiny i wielu enzymów. Jego niedobór prowadzi do anemii, osłabienia i zawrotów głowy. Znajdziesz je w mięsie, wątrobie i zielonych warzywach.

Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy. Gdy go brakuje, pojawiają się zaburzenia funkcjonowania tarczycy. Występuje w rybach morskich, owocach morza i soli jodowanej.

Fluor buduje kości i zęby, chroni przed próchnicą. Przy niedoborze zęby są bardziej podatne na próchnicę. Znajdziesz go w rybach, herbacie i wodzie mineralnej.

🦷 Na zdrowie! Fluor chroni szkliwo zębów, tworząc związek fluoroapatyt, który jest bardziej odporny na działanie kwasów. To dlatego pasty do zębów często zawierają związki fluoru!

Woda - najważniejszy składnik organizmu

Woda jest jednym z najważniejszych związków wchodzących w skład organizmu. Jej dipolowa budowa cząsteczek oraz zdolność do tworzenia wiązań wodorowych umożliwiają pełnienie wielu funkcji warunkujących aktywność życiową komórek.

Funkcje wody w organizmie są niezwykle różnorodne:

• Stanowi strukturalny składnik wszystkich komórek i tkanek
• Jest doskonałym rozpuszczalnikiem związków hydrofilowych
• Uczestniczy w reakcjach biochemicznych (np. jest produktem oddychania tlenowego)
• Zapobiega przegrzaniu organizmu dzięki wysokiej pojemności cieplnej
• Chroni przed przegrzaniem dzięki wysokiemu ciepłu parowania
• Ułatwia krążenie krwi i limfy w naczyniach włosowatych dzięki siłom adhezji i kohezji

Woda jest niezbędna do wszystkich procesów życiowych, od trawienia po syntezę białek. Nie bez powodu możemy bez jedzenia przetrwać nawet kilka tygodni, ale bez wody zaledwie kilka dni.

💧 Dla zdrowia! Nawet niewielkie odwodnienie $utrata 1-2$ może powodować zmęczenie, trudności z koncentracją i bóle głowy. Dlatego regularne picie wody jest tak ważne!

Bilans wodny organizmu

Bilans wodny to różnica między ilością wody pobieranej a ilością wody utraconej w ciągu doby. Prawidłowy bilans wodny człowieka powinien wynosić 0, co oznacza, że ilość wody przyjmowanej równoważy ilość wody wydalanej.

Część wody pochodzi z przemian metabolicznych - to tzw. woda metaboliczna, powstająca np. podczas oddychania tlenowego.

Organizm traci wodę przez różne układy:

• Układ moczowy (mocz) - ok. 1400 cm³/dobę
• Układ pokarmowy (kał) - ok. 100 cm³/dobę
• Układ oddechowy (wydychane powietrze) - ok. 600 cm³/dobę
• Skórę (pot) - ok. 300 cm³/dobę

Ujemny bilans wodny oznacza zbyt dużą utratę wody w stosunku do jej pobieranej ilości. Może to prowadzić do odwodnienia, które jest niebezpieczne dla zdrowia. Już utrata 10% wody z organizmu stanowi poważne zagrożenie dla życia!

⚠️ Pamiętaj! W upalne dni, podczas intensywnego wysiłku fizycznego czy choroby z gorączką, twój organizm traci więcej wody niż zwykle. W takich sytuacjach zwiększ jej spożycie, aby zachować prawidłowy bilans wodny.