Chrom - właściwości i związki

Chrom to srebrzyste, twarde ciało stałe należące do 6 grupy i 4 okresu układu okresowego. Ma konfigurację elektronową $Ar$ 3d⁵ 4s¹. Pasywuje, czyli nie reaguje z kwasami utleniającymi jak stężony i rozcieńczony HNO₃ czy H₂SO₄.

Można go otrzymać metodą aluminotermii: Cr₂O₃ + 2Al → 2Cr + Al₂O₃. Chrom tworzy tlenki o różnych właściwościach - CrO (zasadowy), Cr₂O₃ (amfoteryczny) i CrO₃ (kwasowy). CrO₃ ma wyjątkową właściwość - reaguje zarówno z zasadami $CrO₃ + 2NaOH → Na₂CrO₄ + H₂O$, jak i z kwasami w reakcji redoks $2CrO₃ + 12HCl → 2CrCl₃ + 3Cl₂ + 6H₂O$.

Wodorotlenki chromu to między innymi Cr(OH)₂ (niebieski osad) i Cr(OH)₃ (zielony osad o charakterze amfoterycznym). Sole chromu (II) dają niebieski roztwór (np. CrCl₂), a sole chromu (III) - zielony roztwór (np. CrCl₃).

Warto zapamiętać! Związki chromu są barwne i łatwo je rozpoznać - związki Cr(II) są niebieskie, związki Cr(III) zielone, a związki Cr(VI) żółte lub pomarańczowe.

Reakcje chromu i jego związków

W zależności od środowiska, związki chromu mogą przechodzić różne przemiany. Cr₂O₇²⁻ jest nietrwały w środowisku zasadowym, a CrO₄²⁻ jest nietrwały w środowisku kwasowym. Dzięki temu można kontrolować formę, w jakiej występuje chrom.

Chrom (III) może przechodzić reakcje z kwasami i zasadami. W środowisku kwasowym: 2Cr(OH)₃ + 6H⁺ → 2Cr³⁺ + 6H₂O. W środowisku zasadowym może tworzyć hydroksokompleksy: Cr(OH)₃ + 3OH⁻ → $Cr(OH)₆$³⁻.

Związki chromu (III) pod wpływem utleniaczy mogą przechodzić w związki chromu (VI). Na przykład: 2$Cr(OH)₄$⁻ + 3H₂O₂ + 2OH⁻ → 2CrO₄²⁻ + 8H₂O. Towarzyszy temu zmiana barwy z zielonej na żółtą, co jest ważną obserwacją w analizie chemicznej.

Dichromian potasu (K₂Cr₂O₇) jest silnym utleniaczem i może utleniać wiele związków, np. w reakcji: Cr₂O₇²⁻ + 14H⁺ + 6Fe²⁺ → 6Fe³⁺ + 2Cr³⁺ + 7H₂O.

Pamiętaj! W reakcjach redoks z udziałem związków chromu zawsze zwracaj uwagę na zmianę barwy - to ważna wskazówka pokazująca, że doszło do zmiany stopnia utlenienia.

Mangan - właściwości i związki

Mangan to lekko różowe ciało stałe z 7 grupy, 4 okresu, o konfiguracji elektronowej $Ar$ 3d⁵ 4s². Podobnie jak chrom, można go otrzymać metodą aluminotermii: Mn₂O₃ + 2Al → 2Mn + Al₂O₃.

Mangan tworzy szereg tlenków o różnych właściwościach: MnO (zasadowy), Mn₂O₃ i MnO₂ (amfoteryczny), Mn₂O₇ (kwasowy). Tlenki manganu o wyższych stopniach utlenienia mają silne właściwości utleniające. Mn₂O₇ reaguje z zasadami: Mn₂O₇ + 2NaOH → 2NaMnO₄ + H₂O.

Wodorotlenek manganu (II) - Mn(OH)₂ to biały osad, który łatwo ulega utlenieniu tlenem z powietrza do związków manganu (III) i (IV). Związki manganu na różnych stopniach utlenienia mają charakterystyczne barwy: Mn²⁺ (bladopomarańczowy), MnO₄²⁻ (zielony), MnO₄⁻ (fioletowy), co ma ogromne znaczenie diagnostyczne.

Manganian (VII) potasu, czyli nadmanganian potasu (KMnO₄), jest silnym utleniaczem i w zależności od środowiska może redukować się do związków manganu na różnych stopniach utlenienia.

Ciekawostka! Nadmanganian potasu (KMnO₄) to popularny środek dezynfekujący znany jako "manganek" - jego intensywnie fioletowe roztwory łatwo odbarwiają się podczas reakcji redoks.

Żelazo - właściwości i związki

Żelazo to srebrzyste ciało stałe z 8 grupy, 4 okresu, o konfiguracji elektronowej $Ar$ 4s² 3d⁶. Ulega pasywacji w niektórych środowiskach, co chroni je przed dalszym utlenianiem. Można je otrzymać w reakcji redukcji tlenku żelaza węglem: C + FeO → CO + Fe.

Żelazo tworzy jony na dwóch głównych stopniach utlenienia: Fe²⁺ i Fe³⁺. Jon Fe³⁺ jest trwalszy, ponieważ ma mniej elektronów niesparowanych (wszystkie elektrony w orbitalu 3d są pojedynczo obsadzone).

Najważniejsze tlenki żelaza to: FeO (czarny, zasadowy), Fe₂O₃ (brunatny, amfoteryczny) i Fe₃O₄ (czarny magnetyt, mieszany tlenek FeO·Fe₂O₃). Żelazo reaguje z kwasami nieutleniającymi, np. Fe + 2HCl → FeCl₂ + H₂, ale ulega także reakcjom z kwasami utleniającymi i tlenem.

Wodorotlenki żelaza to Fe(OH)₂ $biało-zielony, łatwo utleniający się na powietrzu$ i Fe(OH)₃ (rdzawobrązowy). Utlenianie Fe(OH)₂ tlenem z powietrza to reakcja: 4Fe(OH)₂ + O₂ + 2H₂O → 4Fe(OH)₃.

Praktyczna wskazówka! Rdzewienie żelaza to właśnie reakcja utleniania w obecności wody i tlenu z powietrza - dlatego metalowe konstrukcje trzeba chronić przed wilgocią i tlenem przez malowanie lub galwanizację.

Miedź - właściwości i związki

Miedź to charakterystyczny pomarańczowo-czerwony metal z 11 grupy, 4 okresu, o konfiguracji elektronowej $Ar$ 4s¹ 3d¹⁰. Jest plastyczna, kowalna i świetnie przewodzi prąd elektryczny, dlatego jest powszechnie używana w instalacjach elektrycznych.

W przeciwieństwie do większości metali, miedź nie reaguje z kwasami beztlenowymi (jak HCl) - nie wypiera wodoru z kwasów. Reaguje natomiast z kwasami utleniającymi w reakcjach redoks: 3Cu + 8HNO₃(rozc.) → 3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O (brunatny gaz) lub Cu + 4HNO₃(stęż.) → Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O.

Miedź reaguje również ze stężonym kwasem siarkowym: Cu + 2H₂SO₄ → CuSO₄ + SO₂ + 2H₂O. Tworzy związki głównie na stopniach utlenienia +1 i +2, przy czym związki miedzi (II) są znacznie trwalsze i bardziej powszechne.

Uwaga! Charakterystyczne zabarwienie związków miedzi (II) to intensywny niebieski kolor, co jest spowodowane obecnością jonów Cu²⁺. Zjawisko to wykorzystuje się w testach chemicznych na obecność miedzi.

Cynk - właściwości i związki

Cynk to błękitnobiały, kruchy metal z 12 grupy, 4 okresu, o konfiguracji elektronowej $Ar$ 4s² 3d¹⁰. Dobrze przewodzi ciepło i prąd elektryczny. Jest pierwiastkiem amfoterycznym, co oznacza, że reaguje zarówno z kwasami, jak i z zasadami.

Tlenek cynku (ZnO), znany jako biel cynkowa, to białe ciało stałe powstające w reakcji: 2Zn + O₂ → 2ZnO. Jest związkiem amfoterycznym - reaguje z kwasami: ZnO + 2HCl → ZnCl₂ + H₂O, jak również z zasadami: ZnO + 2NaOH + H₂O → Na₂$Zn(OH)₄$.

Cynk reaguje z kwasami, uwalniając wodór: Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂. Wodorotlenek cynku Zn(OH)₂ to biały osad o właściwościach amfoterycznych, który można otrzymać w reakcji: ZnCl₂ + 2NaOH → Zn(OH)₂ + 2NaCl.

W środowisku silnie zasadowym cynk tworzy hydroksocynkany: Zn(OH)₂ + 2NaOH → Na₂$Zn(OH)₄$ lub Na₂ZnO₂ + H₂O.

Praktyczne zastosowanie! Dzięki amfoteryczności cynk jest używany do galwanizacji (cynkowania) żelaza, co chroni je przed korozją. Nawet gdy warstwa cynku zostanie uszkodzona, nadal chroni żelazo, działając jako anoda ochronna.