Pełna budowa atomu

Atom tworzą trzy rodzaje cząstek: protony o ładunku dodatnim, neutrony bez ładunku oraz elektrony o ładunku ujemnym. Elektrony poruszają się po specjalnych orbitalach stacjonarnych o określonej energii.

Elektrony mogą zmieniać swoją pozycję między orbitalami. Kiedy elektron pochłania energię (absorpcja), oddala się od jądra, a gdy energię oddaje (emisja), przybliża się do jądra. Dzięki temu atom może być w stanie podstawowym lub wzbudzonym.

Według zasady nieoznaczoności Heisenberga nigdy nie możemy dokładnie określić jednocześnie położenia i pędu elektronu. Możemy jedynie określić prawdopodobieństwo jego znalezienia w danym miejscu.

💡 Każda powłoka elektronowa ma ograniczoną pojemność! Maksymalna liczba elektronów na powłoce wynosi 2n², gdzie n to numer powłoki.

Wyróżniamy cztery typy orbitali atomowych: s, p, d i f. Każdy orbital ma charakterystyczny kształt, który pokazuje, gdzie najczęściej możemy znaleźć elektron.

Orbitale atomowe i liczby kwantowe

Orbitale mają różne kształty w przestrzeni. Orbital s przypomina kulę, a orbital p ma kształt podobny do ósemki i występuje w trzech różnych orientacjach. Orbitale d i f mają jeszcze bardziej skomplikowane formy przestrzenne.

Położenie elektronu opisujemy za pomocą czterech liczb kwantowych:

• Główna liczba kwantowa (n) - określa powłokę, na której znajduje się elektron
• Poboczna liczba kwantowa (l) - określa kształt orbitalu (podpowłokę)
• Magnetyczna liczba kwantowa (m) - określa orientację orbitalu w przestrzeni
• Magnetyczna spinowa liczba kwantowa (ms) - określa spin elektronu $1/2 lub -1/2$

Poboczna liczba kwantowa może przyjmować wartości od 0 do $n-1$. Każda wartość l odpowiada innemu typowi orbitalu: l=0 to orbital s, l=1 to orbital p, l=2 to orbital d, a l=3 to orbital f.

🔑 Zgodnie z zakazem Pauliego, w atomie nie mogą istnieć dwa elektrony o identycznych czterech liczbach kwantowych. To kluczowa zasada rządząca zapełnianiem orbitali!

Konfiguracja elektronowa

W atomie każdy orbital może pomieścić maksymalnie dwa elektrony, które muszą różnić się spinami (wartością liczby magnetycznej spinowej). Takie pary elektronów nazywamy elektronami sparowanymi.

Elektrony zawsze zajmują najpierw orbitale o najniższej energii. Zapełnianie powłok i podpowłok następuje od powłoki K $n=1$ i postępuje według wzrastającej energii orbitali.

Rozmieszczenie elektronów można przedstawić graficznie za pomocą schematu klatkowego. Każda klatka reprezentuje jeden poziom orbitalny, a strzałki w górę i w dół oznaczają elektrony o różnych spinach:

• Podpowłoka s ma jeden poziom orbitalny $l=0, m=0$
• Podpowłoka p ma trzy poziomy orbitalne $l=1, m=-1, 0, 1$
• Podpowłoka d ma pięć poziomów orbitalnych $l=2, m=-2, -1, 0, 1, 2$

📝 Schemat klatkowy to świetny sposób na wizualizację rozmieszczenia elektronów! Strzałki w przeciwnych kierunkach (↑↓) oznaczają sparowane elektrony o przeciwnych spinach.

Zasady zapisywania konfiguracji elektronowej

Konfigurację elektronową zapisujemy podając numer powłoki (n), symbol podpowłoki (s, p, d lub f) oraz liczbę elektronów w indeksie górnym. Na przykład zapis 1s² oznacza, że na powłoce pierwszej, podpowłoce s znajdują się 2 elektrony.

Zgodnie z regułą Hunda, najpierw rozmieszczamy elektrony niesparowane (z takim samym spinem) na danej podpowłoce, a dopiero potem je sparujemy. Dlatego w konfiguracji atomu węgla 1s²2s²2p² dwa elektrony p będą na różnych orbitalach, a nie na jednym.

Dla przykładu, elektrony w atomie mogą mieć różne wartości liczb kwantowych. Elektron na podpowłoce 1s będzie miał n=1, l=0, m=0 i ms=1/2, a elektron na podpowłoce 2p może mieć n=2, l=1, m=-1 i ms=1/2.

💡 Rdzeń atomowy to wszystkie elektrony poza elektronami walencyjnymi. Rdzeń nie bierze udziału w reakcjach chemicznych, co znacznie upraszcza analizę wiązań chemicznych!

Konfiguracja elektronowa pierwiastków

Układ okresowy jest podzielony na bloki energetyczne: s, p, d i f. Położenie pierwiastka w określonym bloku wskazuje, gdzie znajdują się jego elektrony walencyjne:

• Pierwiastki z bloku s mają elektrony walencyjne na podpowłoce s
• Pierwiastki z bloku p mają elektrony walencyjne na podpowłokach s i p
• Pierwiastki z bloku d mają elektrony walencyjne na podpowłokach s i d $n-1$
• Pierwiastki z bloku f mają elektrony walencyjne na podpowłokach s i f $n-2$

Przykładowo, konfiguracja wodoru (H) to 1s¹, magnezu (Mg) to 1s²2s²2p⁶3s², a siarki (S) to 1s²2s²2p⁶3s²3p⁴. W przypadku pierwiastków bloku d, jak skand (Sc), konfiguracja to 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶4s²3d¹.

🔍 Możemy zapisać konfigurację elektronową w formie skróconej! Zamiast wypisywać wszystkie podpowłoki, możemy użyć symbolu najbliższego gazu szlachetnego w nawiasie kwadratowym, np. S: $Ne$3s²3p⁴.

Liczba atomowa, masowa i izotopy

Liczba atomowa (Z) to liczba protonów w jądrze, która określa rodzaj pierwiastka. Liczba masowa (A) to suma protonów i neutronów (nukleony). Zapisujemy je przy symbolu pierwiastka: $^A_Z E$.

Izotopy to atomy tego samego pierwiastka (ta sama liczba Z), ale różniące się liczbą neutronów (różna liczba A). Średnią masę atomową pierwiastka obliczamy uwzględniając procentowy udział izotopów według wzoru: m = $$/100%.

Niektóre izotopy są promieniotwórcze i ulegają samorzutnym przemianom. Podczas przemiany alfa jądro emituje cząstkę alfa (jądro helu), zmniejszając swoją liczbę atomową o 2 i liczbę masową o 4: $^A_Z X → ^{A-4}_{Z-2} Y + ^4_2 He$

Podczas przemiany beta minus neutron zamienia się w proton, emitując elektron. Liczba atomowa zwiększa się o 1, a masowa pozostaje bez zmian: $^A_Z X → ^A_{Z+1} Y + e^-$

⚠️ Różne izotopy tego samego pierwiastka mają takie same właściwości chemiczne, ale mogą mieć różne właściwości fizyczne, jak masa czy promieniotwórczość!