Ogólne informacje

Sokrates żył w czasach, gdy filozofia przechodziła wielką zmianę. Wcześniejsi myśliciele zadawali pytania o naturę świata, ale on jako pierwszy skierował uwagę na człowieka i jego życie wewnętrzne.

Ta zmiana była tak ważna, że dzielimy starożytną filozofię na okres presokratejski (przed Sokratesem) i sokratejski. To właśnie Sokrates stworzył z filozofowania określoną postawę życiową.

Era presokratejska

Zanim pojawił się Sokrates, filozofia wyglądała zupełnie inaczej. Filozofowie przyrody zajmowali się obserwowaniem świata i próbowali zrozumieć, z czego wszystko się składa.

Ich głównym celem było odkrycie arché - podstawowego budulca rzeczywistości. Każdy z nich miał swoją teorię: Tales uważał, że to woda, Heraklit stawiał na ogień, a Demokryt wymyślił koncepcję atomu.

Pamiętaj: Presokratycy to pierwsi naukowcy i filozofowie w jednym - nie było jeszcze podziału na różne dziedziny nauki!

O co chodzi z filozofią przyrody?

Gdy filozofia się zaczynała, Grecy mieli już religie, umiejętności praktyczne i zasady życia, ale brakowało im nauk szczegółowych. Dlatego filozofowie przyrody musieli sami tworzyć zasady opisujące rzeczywistość.

Zajmowali się głównie obserwacją środowiska i na tej podstawie wyciągali wnioski o naturze świata. To był początek naukowego myślenia!

Ich pytania dotyczyły przede wszystkim tego, jak działa świat fizyczny, a nie jeszcze człowieka i jego problemów życiowych.

Najważniejsi filozofowie presokratejscy

Arché to słowo klucz do zrozumienia presokratyków - oznaczało zasadę, z której wszystko powstaje. Każdy filozof miał swoją kandydaturę na podstawowy budulec świata.

Najciekawsze postacie to Heraklit, który twierdził, że wszystko się zmienia ("nie wejdziesz dwa razy do tej samej rzeki"), i Parmenides, który uważał przeciwnie - że nic się nie zmienia. Demokryt wymyślił atomizm, czyli teorię że świat składa się z malutkich cząsteczek.

Empedokles zaproponował cztery elementy: wodę, powietrze, ogień i ziemię - teorię, która przetrwała wieki!

Ciekawostka: Zenon z Elei wymyślił paradoksy pokazujące, że ruch nie istnieje - jego argumenty do dziś sprawiają filozofom problemy!

Sofiści

Z czasem filozofowie zaczęli interesować się człowiekiem zamiast tylko przyrodą. Sofiści byli pierwszymi, którzy zajęli się zagadnieniami politycznymi i wychowawczymi.

Krytykowali tradycyjne systemy wartości i uczyli za pieniądze - co było wtedy nowością. Ich główna zasada brzmiała: "człowiek jest miarą wszystkich rzeczy" (zasada homo-mensura).

Sofiści wierzyli, że obiektywna wiedza nie istnieje, a prawda zależy od tego, kto ją głosi. To doprowadziło do relatywizmu - przekonania, że wszystko jest względne.

Sokrates

"Wiem, że nic nie wiem" - to najbardziej znane zdanie Sokratesa, które pokazuje jego podejście do filozofii.

W przeciwieństwie do wcześniejszych myślicieli, Sokrates nie twierdził, że ma gotowe odpowiedzi. Zamiast tego zadawał pytania i pokazywał ludziom, że ich wiedza nie jest tak pewna, jak im się wydaje.

Czemu Sokrates zajmuje tak ważne miejsce w filozofii?

Sokrates $469-399 p.n.e.$ żył w Atenach jak dziwak - w niedostatku, zadając ludziom niewygodne pytania zamiast zająć się własnymi sprawami. Ale właśnie to zmieniło filozofię na zawsze!

Sokrates stworzył z filozofowania postawę życiową. Zamiast być uczonym poszukującym prawd, był miłośnikiem mądrości - filozofem w dosłownym znaczeniu. Jego metoda polegała na zadawaniu pytań, nie na dawaniu odpowiedzi.

Jako pierwszy skupił się całkowicie na człowieku, zostawiając pytania o przyrodę innym myślicielom.

Ważne: Sokrates uczył bezpłatnie, w przeciwieństwie do sofistów - filozofia była dla niego misją, nie biznesem!

Kim jest człowiek według Sokratesa?

Na pytanie "Kim jest człowiek?" Sokrates odpowiadał rewolucyjnie: "człowiekiem jest jego dusza". To był przełom, bo wcześniej nikt tak nie definiował człowieka!

Dusza sokratejska to nie dusza w znaczeniu religijnym, ale świadomość, twoje świadome "ja", intelektualna i moralna osobowość. To wszystko, co sprawia, że jesteś sobą.

Skoro jesteś tym, czym jest twoja dusza, to najważniejsze odpowiedzi znajdziesz w sobie - poznając siebie. Dlatego praktycznym zadaniem filozofii było wychowanie, w którym uczysz się dbać o siebie.

Etyka Sokratesa

Sokrates nie tylko zmienił sposób myślenia o człowieku, ale też stworzył podstawy etyki - nauki o tym, jak należy żyć.

Jego podejście do moralności było praktyczne i skupiało się na cnocie jako najwyższej wartości w życiu.

Trzy tezy etyki sokratejskiej

Dla Sokratesa najważniejsza w życiu była cnota. Jego poglądy etyczne można ująć w trzech tezach, z których pierwsza brzmi:

Cnota jest dobrem bezwzględnym - to znaczy, że zalety jak sprawiedliwość, odwaga czy panowanie nad sobą są zawsze dobre, niezależnie od miejsca, czasu czy osoby. Wszystko inne (pieniądze, sława, zdrowie) może przynieść złe skutki.

"Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?" - pytał Sokrates.

Zastanów się: Czy rzeczy, o które najbardziej się martwisz, rzeczywiście są najważniejsze w życiu?