Energia wewnętrzna i temperatura

Temperatura jest miarą średniej energii kinetycznej cząsteczek ciała. Im szybciej poruszają się cząsteczki, tym wyższa jest temperatura substancji. Kiedy cząsteczki poruszają się wolno, temperatura jest niska.

Energia wewnętrzna to suma energii kinetycznej wszystkich cząsteczek ciała oraz energii potencjalnej związanej z oddziaływaniem między cząsteczkami. Jest wyrażana w dżulach $J$ i zależy od ilości cząsteczek, z których składa się ciało.

Temperatura może być wyrażana w różnych skalach:

• Skala Kelvina (K) - skala bezwzględna, w której nie występują wartości ujemne
• Skala Celsjusza (°C) - powszechnie używana w codziennym życiu
• Przeliczanie: K = °C + 273 oraz °C = K - 273

Ciekawostka! Zero absolutne $-273,15°C lub 0K$ to najniższa teoretycznie możliwa temperatura. W tej temperaturze cząsteczki praktycznie przestają się poruszać.

Cieplny przepływ energii

Gdy zetkniemy ze sobą dwa ciała o różnych temperaturach, energia przepływa z ciała o temperaturze wyższej do ciała o temperaturze niższej. Ten proces nazywamy przepływem ciepła.

Zmianę energii wewnętrznej ciała (ΔEw) można wywołać na różne sposoby:

• przez wykonanie pracy nad ciałem (W): ΔEw = W
• przez przekazanie energii na sposób ciepła (Q): ΔEw = Q
• przez jednoczesne wykonanie pracy i przekazanie ciepła: ΔEw = Q + W

Pierwsza zasada termodynamiki mówi, że energia mechaniczna może być przekształcana w energię wewnętrzną i na odwrót. Jest to jedno z najważniejszych praw fizyki, które pokazuje, że energia nie powstaje ani nie znika, a jedynie zmienia swoją formę.

Pamiętaj! Gdy ogrzewamy wodę na kuchence, dostarczamy jej energię w postaci ciepła, zwiększając jej energię wewnętrzną $ΔEw = Q$.

Sposoby przekazywania ciepła

Ciepło może być przekazywane na trzy różne sposoby:

1. Przewodzenie - przekazywanie energii przez bezpośredni kontakt cząsteczek. Niektóre materiały są dobrymi przewodnikami ciepła (np. metale jak srebro, miedź), a inne są izolatorami (drewno, styropian, szkło). Najlepszym izolatorem cieplnym jest próżnia - brak cząsteczek oznacza brak możliwości przewodzenia ciepła!

2. Konwekcja - ruch ogrzanego płynu lub gazu. Ciepłe masy powietrza unoszą się do góry, tworząc prądy konwekcyjne. To zjawisko wykorzystujemy przy ogrzewaniu mieszkań i jest odpowiedzialne za powstawanie wiatrów w atmosferze.

3. Promieniowanie - przekazywanie energii za pomocą fal elektromagnetycznych. Może zachodzić nawet w próżni! Im wyższa temperatura ciała, tym więcej energii traci ono przez promieniowanie.

Zastosowanie w praktyce: Termosy wykorzystują próżnię między ściankami, by zminimalizować przewodzenie i konwekcję, a srebrzyste powierzchnie ograniczają promieniowanie cieplne.

Przemiany energii w procesach topnienia i parowania

Podczas zmiany stanu skupienia substancje pobierają lub oddają energię, mimo że ich temperatura nie zmienia się!

Przy topnieniu substancji energia potrzebna do stopienia określonej masy jest wprost proporcjonalna do tej masy (Q ~ m). Ciepło topnienia to ilość energii potrzebna do stopienia 1 kg substancji. Podczas krzepnięcia (przejścia ze stanu ciekłego w stały) substancja oddaje dokładnie tyle samo energii, ile pobrała podczas topnienia.

Parowanie to proces przechodzenia ze stanu ciekłego w gazowy. Szybkość parowania zależy od:

• rodzaju cieczy
• temperatury (im wyższa, tym szybsze parowanie)
• wielkości powierzchni parowania
• ciśnienia i wilgotności powietrza

Wrzenie to gwałtowne parowanie z całej objętości cieczy w określonej temperaturze. Temperatura wrzenia nie wzrasta, dopóki cała ciecz nie zamieni się w gaz.

Praktyczna wskazówka: Gdy po treningu czujesz chłód, dzieje się tak dlatego, że pot parując z twojej skóry pobiera energię cieplną z twojego ciała!

Ciepło właściwe i bilans cieplny

Ilość ciepła potrzebna do ogrzania substancji zależy od trzech czynników:

• przyrostu temperatury (ΔT)
• masy substancji (m)
• rodzaju substancji

Ciepło właściwe (cw) to wartość określająca, ile ciepła trzeba dostarczyć, by ogrzać 1 kg substancji o 1 stopień. Zależy ono od stanu skupienia substancji. Zależność matematyczna: Q = cw · m · ΔT.

Gdy mieszamy substancje o różnych temperaturach, możemy obliczyć temperaturę końcową korzystając z bilansu cieplnego. Opiera się on na zasadzie, że ciepło oddane przez ciało cieplejsze (Q₁) jest równe ciepłu pobranemu przez ciało zimniejsze (Q₂).

Wzór na bilans cieplny: cw₁ · m₁ · ΔT₁ = cw₂ · m₂ · ΔT₂

Zastosowanie w życiu: Woda ma wyjątkowo wysokie ciepło właściwe, dlatego oceany wolno się nagrzewają i wolno stygną, co zapewnia stabilny klimat na Ziemi!