Podział polityczny świata i skutki kolonializmu

Państwo to terytorium z ludnością i suwerenną władzą utrzymującą relacje międzynarodowe. Mamy wielkie państwa o powierzchni ponad 2 mln km² oraz mikroskopijne państwa jak Watykan (0,44 km²). Aby powstało nowe państwo, potrzebna jest ogłoszona niepodległość, uznanie międzynarodowe (np. przez ONZ) i sprawowanie realnej władzy.

Kolonializm polegał na podboju i kontroli słabiej rozwiniętych obszarów przez kraje europejskie. Jego skutkami były niewolnictwo, zmiany w strukturze wyznaniowej, wypieranie rdzennych kultur i eksploatacja surowców. Dekolonizacja to proces odzyskiwania niepodległości przez skolonizowane terytoria. Szczególnym momentem był "Rok Afryki" (1960), kiedy powstało aż 17 nowych państw.

Skutki dekolonizacji są odczuwalne do dziś: więcej państw na mapie świata, odzyskanie kontroli nad zasobami, ale też konflikty etniczne i religijne, załamanie gospodarek i masowe migracje ludności. Historia kolonialna wpływa na obecne relacje międzynarodowe i rozwój wielu krajów.

⚠️ Ważne: Rozpad systemu kolonialnego jest jednym z najważniejszych procesów politycznych XX wieku, który doprowadził do powstania ponad 100 nowych państw na mapie świata.

Integracja i dezintegracja państw

Po II wojnie światowej Europa była podzielona na dwa bloki: wschodni (pod wpływem ZSRR) i zachodni (z USA na czele). Przełomowy rok 1989 z częściowo demokratycznymi wyborami w Polsce rozpoczął proces dezintegracji bloku wschodniego.

Ważne procesy dezintegracji to:

• Rozpad ZSRR (1991) – powstało 15 nowych państw, w tym Rosja, Ukraina, Litwa
• Rozpad Jugosławii (1991) – utworzenie Słowenii, Chorwacji, Macedonii i innych
• Podział Czechosłowacji (1993) na Czechy i Słowację

Równolegle zachodzą procesy integracji na płaszczyźnie politycznej, militarnej i gospodarczej. Państwa łączą się w organizacje jak Bank Światowy czy Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu, aby wzmocnić swoją pozycję.

Konflikty zbrojne i terroryzm

Współczesne konflikty mają przyczyny ekonomiczne, polityczne i społeczne. Do najważniejszych należą konflikty w Iraku, byłej Jugosławii, Sudanie, Rwandzie (między plemionami Tutsi i Hutu), Izraelu i Palestynie oraz trwający konflikt Ukraina-Rosja, który rozpoczął się w 2014 roku.

Terroryzm charakteryzuje się przemocą jako narzędziem nacisku, bezwzględnością działań i nielegalnym finansowaniem. Współczesne grupy terrorystyczne często współpracują z organizacjami przestępczymi.

Skutki konfliktów i wskaźniki rozwoju państw

Konflikty zbrojne i terroryzm powodują wyniszczenie społeczeństwa, fale uchodźców, rozpad rodzin i ubożenie. Gospodarka krajów objętych konfliktem osłabia się, a państwa często doświadczają izolacji politycznej. Dochodzi również do niszczenia dóbr kultury i dewastacji infrastruktury. Sposób, w jaki media relacjonują konflikty, ma ogromny wpływ na ich społeczny odbiór.

Na rozwój państw wpływają różne czynniki: przyrodnicze (np. ukształtowanie terenu), historyczne (dawna przynależność kolonialna), kulturowe (religia), polityczne (rodzaj gospodarki) i ekonomiczne (zasoby finansowe). Te czynniki powodują dysproporcje w rozwoju między krajami.

Produkt Krajowy Brutto (PKB) to podstawowy miernik ekonomiczny pokazujący wartość dóbr i usług wytworzonych w państwie. Dla lepszych porównań przelicza się go na jednego mieszkańca. W strukturze PKB wyróżniamy trzy sektory: rolnictwo, przemysł i usługi. W krajach rozwiniętych dominuje sektor usług.

💡 Ciekawostka: Samo PKB nie wystarcza do określenia jakości życia w danym kraju. Dlatego wprowadzono wskaźnik rozwoju społecznego (HDI), który uwzględnia również edukację i długość życia.

Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) jest bardziej kompleksowym miernikiem poziomu rozwoju. Uwzględnia długość życia, edukację (oczekiwana i średnia długość) oraz dochód narodowy w przeliczeniu na osobę. Dla krajów najsłabiej rozwiniętych ONZ wylicza również wielokryteryjny wskaźnik ubóstwa (MPI), który bada zdrowie, edukację i standard życia.

Zrozumienie tych wskaźników pozwala lepiej ocenić sytuację w różnych krajach i ich perspektywy rozwoju. Pamiętaj, że wysokie PKB nie zawsze oznacza wysoką jakość życia mieszkańców - dlatego wskaźniki takie jak HDI są coraz ważniejsze w ocenie rozwoju państw.