Biosfera i formacje roślinne

Biosfera to wszystkie organizmy żywe występujące na Ziemi. Sięga ona do wysokości 15 km w atmosferze, 2 km w głąb litosfery i do najgłębszych części oceanów. Łącznie ma około 20 km miąższości i tworzy ją 15-30 milionów gatunków.

Na rozmieszczenie formacji roślinnych na Ziemi wpływają głównie klimat, podłoże, rzeźba terenu i działalność człowieka. Klimat ma podstawowe znaczenie, dlatego roślinność układa się w charakterystyczne strefy i piętra. Istnieje też roślinność astrefowa, która nie zależy od stref klimatycznych (np. roślinność górska czy wodna).

Wilgotny las równikowy to najbogatsza pod względem gatunkowym formacja roślinna. Rośnie w klimacie równikowym wybitnie wilgotnym, na glebach czerwonych i czerwono-żółtych. Ma charakterystyczną wielowarstwową strukturę z drzewami sięgającymi nawet 80 m wysokości. Spotykamy tu heban, mahoń, balsę oraz liczne liany i epifity (rośliny rosnące na innych roślinach).

💡 Czy wiesz? W wilgotnym lesie równikowym występuje więcej gatunków roślin i zwierząt niż w jakiejkolwiek innej formacji roślinnej na Ziemi!

Świat zwierząt lasu równikowego jest równie bogaty - żyją tu małpy (gibony, goryle), drapieżniki (jaguary), a także mnóstwo ptaków, owadów, płazów i gadów. Na wybrzeżach występują charakterystyczne lasy namorzynowe.

Formacje roślinne strefy podrównikowej i zwrotnikowej

Suchy las podrównikowy i las monsunowy występują w klimacie podrównikowym na glebach czerwono-żółtych. Las monsunowy dzieli się na wilgotny (z drzewami do 35 m wysokości, z lianami i epifitami) i suchy (z drzewami zrzucającymi liście w porze suchej). W suchym lesie podrównikowym spotkamy drzewa o grubej korze, np. baobaby i eukaliptusy.

Sawanna to formacja trawiasta z pojedynczymi drzewami, występująca w klimacie podrównikowym. Trawy mogą tu osiągać nawet 4 m wysokości na sawannie wilgotnej, a na suchej do 2 m. Charakterystyczne drzewa to baobaby i akacje o parasolowatych koronach.

💡 Sawanna jest najbogatszą pod względem liczby gatunków zwierząt formacją roślinną na Ziemi!

Sawanna to królestwo wielkich ssaków afrykańskich: antylop, bawołów, słoni, zebr, żyraf oraz drapieżników jak lwy i lamparty. Na granicy z lasem równikowym występują lasy parkowe, a nad rzekami - lasy galeriowe.

Pustynia zwrotnikowa charakteryzuje się skąpą roślinnością lub jej całkowitym brakiem. Występują tu sukulenty (kaktusy, aloesy), które gromadzą wodę w liściach lub łodygach, a także kserofity (rośliny sucholubne) i efemerydy, które bardzo szybko przechodzą cykl życiowy. Zwierzęta pustynne przystosowały się do trudnych warunków - prowadzą nocny tryb życia, kopią norki, mają pancerze chroniące przed utratą wody. Bioróżnorodność jest tu znacznie mniejsza niż w innych formacjach.

Formacje roślinne strefy śródziemnomorskiej i podzwrotnikowej

Makia to charakterystyczna roślinność obszarów śródziemnomorskich rosnąca na glebach cynamonowych. Tworzą ją wiecznie zielone, twardolistne zarośla o skórzastych, małych liściach, które chronią rośliny przed utratą wody. Makia jest formacją zmienioną przez człowieka - pierwotnie występowały tu lasy podzwrotnikowe.

Typowe rośliny makii to pinie, cedry libańskie, drzewa oliwne, cyprysy i oleandry. Świat zwierząt tworzą głównie przybysze z sąsiednich formacji: muflony, daniele, jeżozwierze oraz liczne ptaki śpiewające.

Wilgotne lasy podzwrotnikowe rosną w klimacie podzwrotnikowym wilgotnym na glebach cynamonowych. Ich skład gatunkowy jest bardzo zróżnicowany w zależności od kontynentu:

• w Europie dominują lasy piniowe i gaje oliwne
• w Ameryce Północnej - sekwoje i magnolie
• w Australii - eukaliptusy
• w Azji - rododendrony i cedry libańskie

💡 Sekwoje rosnące w podzwrotnikowych lasach Ameryki Północnej są jednymi z najwyższych drzew na świecie, osiągającymi ponad 100 metrów wysokości!

Wiecznie zielone lasy liściaste klimatu umiarkowanego występują tylko na półkuli południowej - na Tasmanii i Nowej Zelandii. Rosną tam eukaliptusy, nuki i drzewiaste paprocie. Ta formacja roślinna jest dość rzadka w skali globalnej.

Formacje roślinne strefy umiarkowanej

Lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej występują w klimacie umiarkowanym ciepłym na glebach brunatnych. Dominują tu drzewa liściaste zrzucające liście na zimę: buki, dęby, graby, lipy i klony. W lasach mieszanych dodatkowo rosną drzewa iglaste: sosny, jodły, świerki i modrzewie.

Zwierzęta tych lasów to głównie jelenie, dziki, wilki, rysie i niedźwiedzie. Lasom towarzyszą często łąki i wrzosowiska, które zwiększają bioróżnorodność tych terenów.

Stepy (nazywane też prerią w Ameryce Północnej lub pampą w Ameryce Południowej) to formacja trawiasta występująca w klimacie umiarkowanym ciepłym kontynentalnym. Rosną na żyznych glebach - czarnoziemach i glebach kasztanowych.

Wyróżniamy kilka rodzajów stepów:

• piołunowy (półpustynny z suchoroślami i piołunem)
• suchy step ostnicowy (z twardolistnymi trawami)
• kwiecisto-trawiasty (z trawami do 2 m wysokości i wieloma ziołami)

💡 Czarnoziemy stepowe należą do najżyźniejszych gleb na świecie, dlatego większość tych terenów została zamieniona w pola uprawne!

Tajga (las iglasty, borealny) to formacja dominująca w klimacie umiarkowanym chłodnym na glebach bielicowych. Tworzą ją głównie lasy iglaste: sosna, świerk, jodła i modrzew z domieszką brzozy i topoli. W runie występują borówki, mchy, porosty i grzyby. Świat zwierząt reprezentują lisy, rysie, łasice, wilki, łosie oraz wiele gatunków ptaków i owadów.

Formacje roślinne strefy okołobiegunowej

Tundra występuje w klimacie okołobiegunowym subpolarnym na glebach tundrowych. Charakterystyczną cechą tundry jest wieczna zmarzlina, której wierzchnia warstwa odmarza w krótkim okresie lata, zamieniając tundrę w kolorowy kobierzec.

Roślinność tundry tworzą głównie mchy, porosty i karłowate drzewa (brzoza, wierzba) osiągające zaledwie 15-35 cm wysokości. Świat zwierząt reprezentują przede wszystkim renifery, karibu, woły piżmowe, niedźwiedzie polarne i lisy polarne.

💡 W strefie okołobiegunowej występuje zjawisko dni i nocy polarnych, co drastycznie ogranicza okres wegetacji roślin do zaledwie kilku tygodni w roku!

Pustynia lodowa to formacja występująca w klimacie okołobiegunowym polarnym. Jest niemal pozbawiona roślinności, występują tu jedynie glony, mchy i porosty na skałach wolnych od lodu. Fauna lądowa praktycznie nie istnieje, dominują zwierzęta morskie: morsy, foki, niedźwiedzie polarne i pingwiny.

Formacje roślinne na Ziemi tworzą skomplikowany system ściśle związany ze strefami klimatycznymi. Im bliżej równika, tym większa bioróżnorodność i bujność roślinności. W kierunku biegunów flora staje się coraz uboższa, co wynika z coraz trudniejszych warunków klimatycznych, przede wszystkim niskich temperatur i krótkiego okresu wegetacyjnego.