Budowa litosfery i podstawy tektoniki płyt
Teoria tektoniki płyt litosfery wyjaśnia, że litosfera, choć pozornie jednolita i nieruchoma, w rzeczywistości przypomina ogromne ziemskie puzzle. Elementami tej układanki są płyty litosfery, które znajdują się w nieustannym ruchu. Mogą się one rozsuwać oraz zderzać, powodując różnorodne procesy geologiczne.
Definition: Płyty litosfery to duże, sztywne fragmenty skorupy ziemskiej i górnej części płaszcza, które poruszają się względem siebie.
Procesy wewnętrzne endogeniczne mają swoje źródło w energii cieplnej wnętrza Ziemi. Do tych procesów zaliczamy:
- Powstawanie gór
- Procesy plutoniczne
- Procesy wulkaniczne
- Trzęsienia ziemi
Energia cieplna wnętrza Ziemi powoduje, że magma porusza się w płaszczu Ziemi, tworząc prądy konwekcyjne. To właśnie te prądy przyczyniają się do stałego ruchu płyt litosfery.
Vocabulary: Prądy konwekcyjne to ruchy materii spowodowane różnicami temperatur w płaszczu Ziemi.
Ryfty to wąskie i długie pęknięcia powstające, gdy strumienie gorącej magmy wędrujące z głębi Ziemi docierają do litosfery i rozdzielają się na boki, prowadząc do rozrywania litosfery.
Example: Dolina Ryftowa w Afryce Wschodniej jest przykładem aktywnego ryftu kontynentalnego.
Grzbiety śródoceaniczne to rozległe podmorskie struktury powstające w miejscach rozsuwania się płyt litosfery. Na powierzchnię wypływają kolejne potoki lawy, z których powstają nowe fragmenty dna oceanicznego. Dzięki tej działalności wulkanicznej po obu stronach ryftu tworzą się właśnie grzbiety śródoceaniczne.
Example: Grzbiet Śródatlantycki jest jednym z najdłuższych grzbietów śródoceanicznych na świecie.
Subdukcja to proces podsuwania się jednej płyty litosfery pod drugą w miejscach, gdzie prądy konwekcyjne opadają w głąb płaszcza Ziemi.
Vocabulary: Subdukcja to proces, w którym jedna płyta tektoniczna zanurza się pod drugą płytę w strefie kolizji.
Rowy oceaniczne to wąskie, podłużne obniżenia o znacznej głębokości. Powstają na skutek podsuwania się płyty oceanicznej pod płytę kontynentalną.
Example: Rów Kurylsko-Kamczacki jest jednym z najgłębszych rowów oceanicznych na świecie.
