Wszechświat i planety Układu Słonecznego

Wszechświat jest ogromny, a nasz dom - Droga Mleczna - to galaktyka składająca się z gwiazd, pyłów i gazów. Jej średnica wynosi aż 120 000 lat świetlnych, a grubość 2-3 tysiące lat świetlnych. Nasz układ słoneczny znajduje się około 28 tysięcy lat świetlnych od centrum galaktyki.

W naszym Układzie Słonecznym wyróżniamy dwie główne grupy planet. Planety grupy ziemskiej (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars) są stosunkowo niewielkie, mają dużą gęstość, posiadają atmosferę i podobną budowę. Z kolei planety olbrzymy (Jowisz, Saturn, Uran, Neptun) mają skład chemiczny podobny do Słońca, charakteryzują się silnym spłaszczeniem biegunowym oraz posiadają liczne księżyce i pierścienie.

💡 Pamiętaj, że modele Układu Słonecznego, które widzisz w podręcznikach, nie zachowują proporcji odległości i wielkości obiektów - gdyby były dokładne, nie zmieściłyby się na jednej stronie!

Nasz Księżyc

Księżyc to naturalne ciało niebieskie, które nieustannie towarzyszy naszej planecie. Obiega Ziemię w czasie 27 dni, 7 godzin i 43 minut, znajdując się średnio 384 tysiące kilometrów od nas. Ta odległość nie jest stała - w perygeum (najbliższym punkcie) wynosi 356,4 tys. km, a w apogeum (najdalszym punkcie) sięga 406,7 tys. km.

Co ciekawe, Księżyc nie posiada atmosfery, co sprawia, że jego powierzchnia jest bezpośrednio narażona na bombardowanie meteorytami. Dlatego ma on tak urozmaiconą rzeźbę, pełną kraterów i gór.

Obserwując niebo, możesz zauważyć zmieniające się fazy Księżyca - od młodego Księżyca (wzrastającego sierpa), przez pierwszą kwadrę, pełnię, trzecią kwadrę, aż po malejący sierp. Czasami dochodzi również do spektakularnych zjawisk, jakimi są zaćmienia Słońca i Księżyca.

🌓 Czy wiesz, że Księżyc zawsze zwrócony jest do Ziemi tą samą stroną? Dzieje się tak, ponieważ jego okres obrotu wokół własnej osi jest równy okresowi obiegu wokół Ziemi.

Ruch obiegowy Ziemi

Ziemia porusza się po orbicie wokół Słońca z prędkością 29,78 km/s. Ten ruch powoduje wiele ważnych zjawisk, w tym paralaksę gwiazd (pozorną wędrówkę ciał niebieskich) oraz precesję osi ziemskiej (drganie Ziemi pod wpływem oddziaływań grawitacyjnych Słońca i Księżyca).

Wysokość górowania Słońca zmienia się w zależności od dnia w roku i szerokości geograficznej. W dniach równonocy (21 marca i 23 września) wysokość górowania Słońca można obliczyć ze wzoru: h = 90° - φ, gdzie φ to szerokość geograficzna. W dniu przesilenia letniego (22 czerwca) wzór będzie zależał od położenia: między zwrotnikiem Raka a biegunem północnym h = 90° - φ + 23°26', między równikiem a zwrotnikiem Raka h = 90° - φ + 23°26', a między równikiem a biegunem południowym h = 90° - φ - 23°26'.

Ruch obiegowy Ziemi ma wiele konsekwencji: zmianę pór roku, strefy oświetlenia i klimatyczne Ziemi, występowanie dni i nocy polarnych, zmianę długości trwania dnia i nocy, roczne zmiany temperatury powietrza, występowanie gleb strefowych oraz zmiany wysokości Słońca nad horyzontem.

⭐ Gdyby oś Ziemi nie była nachylona pod kątem 23°26', nie doświadczalibyśmy pór roku - na całej planecie przez cały rok panowałyby takie same warunki oświetlenia!

Konsekwencje ruchu obiegowego i obrotowego Ziemi

W dniu przesilenia zimowego (22 grudnia) wysokość górowania Słońca jest najniższa w ciągu roku. Dla miejsc położonych między równikiem a biegunem północnym wynosi h = 90° - φ - 23°26', między równikiem a zwrotnikiem Koziorożca h = 90° + φ - 23°26', a między zwrotnikiem Koziorożca a biegunem południowym h = 90° - φ + 23°26'.

Konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi są bardzo istotne dla naszego życia. To dzięki niemu mamy rok, pory roku (które na półkuli południowej są przesunięte o pół roku względem północnej), strefy klimatyczne oraz dni i noce polarne. Wpływa on również na długość dnia i nocy, temperaturę powietrza w ciągu roku, występowanie określonych typów gleb oraz wysokość Słońca nad horyzontem.

Oprócz ruchu obiegowego, Ziemia wykonuje również ruch obrotowy wokół własnej osi. Jednym z jego efektów jest powstanie siły Coriolisa, która wynika z różnic prędkości liniowych punktów leżących na różnych szerokościach geograficznych. Ta siła ma duży wpływ na zjawiska atmosferyczne, takie jak kierunek wiatrów czy cyrkulacja oceaniczna.

🌍 Siła Coriolisa powoduje, że na półkuli północnej ciała poruszające się swobodnie (np. wiatry, prądy morskie) zbaczają w prawo, a na półkuli południowej - w lewo. To dlatego huragany wirują w różnych kierunkach w zależności od półkuli!

Czas na Ziemi

Ruch obrotowy Ziemi jest podstawą do pomiaru czasu. Pełen obrót Ziemi wynosi 360° i trwa 24 godziny, co oznacza, że 1° odpowiada 4 minutom czasu. Na tej podstawie podzielono Ziemię na 24 strefy czasowe.

Konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi są liczne i wpływają na nasze codzienne życie. Należą do nich między innymi obrót wahadła Foucaulta (który jest dowodem na ruch obrotowy Ziemi), siła Coriolisa oraz pozorna wędrówka ciał niebieskich na niebie.

Przemieszczając się na zachód, czas należy cofać (odejmujemy godziny), a podróżując na wschód - dodajemy godziny. Ten system pozwala zachować porządek czasowy na całej planecie, mimo że w różnych miejscach Słońce góruje o różnych porach.

⏰ Ciekawostka: Międzynarodowa linia zmiany daty przebiega w przybliżeniu wzdłuż 180° długości geograficznej. Przekraczając ją w kierunku wschodnim, cofamy się o jedną dobę, a w kierunku zachodnim - przesuwamy się o dobę do przodu!