Wpływ kolonializmu i dekolonizacji na współczesny obraz świata

Pierwsze istotne zmiany na mapie politycznej świata nastąpiły w okresie wielkich odkryć geograficznych $przełom XV i XVI w.$. Wraz z dotarciem Europejczyków do Ameryki oraz nieznanych obszarów Afryki i Azji rozpoczął się proces kolonializmu.

Definicja: Kolonializm to proces historyczny polegający na podboju i utrzymywaniu przez kraje europejskie kontroli politycznej i gospodarczej nad słabiej rozwiniętymi obszarami Azji, Afryki i obu Ameryk.

Główne imperia kolonialne $do połowy XX w.$:

• Hiszpania
• Portugalia
• Wielka Brytania
• Francja

Highlight: Wpływ kolonializmu i dekolonizacji na współczesny obraz świata jest widoczny w wielu aspektach, od struktury etnicznej po gospodarkę.

Skutki kolonializmu:

1. Rozwój handlu ludźmi $niewolnictwo$
2. Zmiany w strukturze odmian ludzkich, wyznaniowej i językowej
3. Narzucanie europejskich wzorców życia, wypieranie elementów kultury rdzennej ludności
4. Intensywna eksploatacja surowców naturalnych

Vocabulary: Dekolonizacja to proces rozpadu kolonii i odzyskiwania niepodległości przez kraje skolonizowane.

Przyczyny dekolonizacji:

• Osłabienie gospodarcze i polityczne mocarstw kolonialnych po wojnach światowych
• Podważanie idei wyższości cywilizacyjnej Europejczyków
• Przyjęcie Deklaracji ONZ o przyznaniu niepodległości terytoriom kolonialnym $1960 r.$

Example: Rok 1960 nazwano "rokiem Afryki", gdyż powstało wtedy aż 17 nowych państw na tym kontynencie.

Skutki dekolonizacji:

• Zwiększenie liczby suwerennych państw $z 55 do niemal 140$
• Odzyskanie przez nowe kraje dostępu do własnych zasobów naturalnych
• Załamywanie się gospodarek niektórych krajów po odzyskaniu niepodległości
• Liczne konflikty na tle etnicznym, religijnym i walki plemienne o władzę

Highlight: Wpływ dekolonizacji na współczesny obraz świata jest widoczny w postaci nowych granic państwowych i konfliktów wewnętrznych w byłych koloniach.

Integracja i dezintegracja na świecie

Po 1945 roku ukształtowały się nowe granice, a Europa została podzielona politycznie na dwa bloki: wschodni i zachodni. Rok 1989 przyniósł znaczące zmiany na mapie politycznej Europy:

• W Polsce odbyły się częściowo wolne wybory
• Zburzono mur berliński
• W 1990 roku doszło do integracji Niemiec

Te wydarzenia doprowadziły do dezintegracji niektórych krajów bloku wschodniego, np. ZSRR i Czechosłowacji.

Highlight: Zmiany na mapie politycznej geografia obejmują zarówno procesy integracyjne, jak i dezintegracyjne.

Procesy integracyjne dokonywały się na trzech płaszczyznach:

1. Politycznej $wspólna polityka wobec innych krajów$
2. Militarnej $zapewnienie bezpieczeństwa państwom członkowskim$
3. Gospodarczej $ułatwienie międzynarodowej wymiany handlowej$

Example: Unia Europejska jest szczególnym przykładem integracji politycznej i gospodarczej na świecie.

Wybrane organizacje międzynarodowe:

• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
• Wspólny Rynek Południa
• Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego $NATO$
• Bank Światowy
• Unia Afrykańska

Highlight: Zmiany na mapie politycznej sprawdzian Oblicza geografii 2 często obejmują pytania o organizacje międzynarodowe i procesy integracyjne.

Konflikty zbrojne i terroryzm

Główne przyczyny konfliktów:

1. Ekonomiczne $dostęp do zasobów naturalnych, terenów uprzemysłowionych$
2. Polityczne $zajęcie terytorium, rozpad imperium kolonialnego$
3. Społeczne $różnice religijne i etniczne między społecznościami$

Highlight: Zmiany na mapie politycznej świata Sprawdzian często zawiera pytania o przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych.

Cechy charakteryzujące terroryzm:

• Przemoc jako narzędzie wywierania nacisku
• Działanie w sposób bezwzględny
• Zastraszanie społeczeństwa i podtrzymywanie poczucia zagrożenia
• Uzyskiwanie rozgłosu dla propagandowych idei poprzez spektakularne akcje

Vocabulary: Terroryzm to użycie przemocy i zastraszania w celu osiągnięcia celów politycznych lub ideologicznych.

Highlight: Zmiany na mapie politycznej sprawdzian Oblicza geografii 2 PDF może zawierać pytania o wpływ terroryzmu na współczesną geopolitykę.

Integracja i dezintegracja współczesnego świata

Zmiany na mapie politycznej Europy po 1945 roku doprowadziły do podziału kontynentu na dwa bloki.

Highlight: Przełomowym momentem był rok 1989, gdy w Polsce odbyły się częściowo wolne wybory, a w Berlinie zburzono mur.

Procesy integracyjne zachodzą na trzech płaszczyznach:

• Politycznej
• Militarnej
• Gospodarczej

Example: Najlepszym przykładem integracji jest Unia Europejska, łącząca współpracę polityczną i gospodarczą.

Organizacje międzynarodowe i współpraca międzynarodowa

Współczesna mapa polityczna charakteryzuje się istnieniem licznych organizacji międzynarodowych.

Najważniejsze organizacje:

• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
• NATO
• Bank Światowy
• Unia Afrykańska

Highlight: Organizacje międzynarodowe stanowią platformę współpracy między państwami w różnych dziedzinach.

Konflikty zbrojne we współczesnym świecie

Główne przyczyny konfliktów:

Definition: Konflikty zbrojne wynikają z trzech głównych przyczyn:

• Ekonomicznych $dostęp do zasobów$
• Politycznych $spory terytorialne$
• Społecznych $różnice religijne i etniczne$

Terroryzm jako współczesne zagrożenie

Charakterystyka współczesnego terroryzmu:

Highlight: Terroryzm charakteryzuje się:

• Stosowaniem przemocy jako narzędzia nacisku
• Bezwzględnym działaniem
• Zastraszaniem społeczeństwa
• Wykorzystywaniem mediów do propagandy

Definition: Terroryzm to forma przemocy politycznej mająca na celu zastraszenie społeczeństwa i wymuszenie określonych działań.

Wskaźniki rozwoju państw

Analiza dysproporcji rozwojowych między państwami.

Definition: PKB to podstawowy miernik ekonomiczny określający wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w kraju.

Podział polityczny świata i pojęcie państwa

Państwo stanowi podstawową jednostkę podziału politycznego świata. Jest to suwerenna organizacja terytorialna składająca się z trzech głównych elementów:

1. Terytorium wyznaczone przez granice
2. Ludność zamieszkująca to terytorium
3. Suwerenna władza utrzymująca relacje międzynarodowe

Definicja: Państwo to suwerenna organizacja terytorialna, niezależna od innych krajów, posiadająca własne terytorium, ludność i władzę.

Istnieją zarówno wielkie państwa, jak i minipaństwa:

• Wielkie państwa mają powierzchnię nie mniejszą niż 2 mln km²
• Minipaństwa $państwa mikroskopijne$ mają powierzchnię mniejszą niż 1000 km²

Przykład: Największe państwa to Rosja, Kanada i USA, a najmniejsze to Watykan, Monako i Nauru.

Obecnie na świecie istnieje 195 państw $stan na 2019 r.$. Aby państwo mogło istnieć, muszą być spełnione trzy kryteria:

1. Formalnie ogłoszona lub historycznie uzyskana niepodległość
2. Uznanie międzynarodowe $np. przynależność do ONZ$
3. Sprawowanie realnej władzy nad przynajmniej częścią terytorium

Highlight: Zmiany na mapie politycznej świata po 1989 roku doprowadziły do powstania wielu nowych państw, szczególnie w Europie Wschodniej.