Klimat peryglacjalny i sieć rzeczna Polski

Klimat peryglacjalny w Polsce pozostawił po sobie charakterystyczne formy, takie jak:

• Gołoborza w Górach Świętokrzyskich
• Pokrywy lessowe na Wyżynie Sandomierskiej i Nizinie Lubelskiej
• Wydmy śródlądowe w Kotlinie Warszawskiej i Kotlinie Toruńskiej

Sieć rzeczna Polski charakteryzuje się następującymi cechami:

1. 99,81% powierzchni kraju należy do zlewiska Morza Bałtyckiego.
2. Największe dorzecza to Wisła i Odra.
3. Występuje asymetria dorzeczy - lewe dopływy są dłuższe od prawych.
4. Większość rzek ma przebieg południkowy.
5. Ustrój rzek jest przeważnie śnieżno-deszczowy.

Definition: Pradolina - szeroka dolina powstała w wyniku odpływu wód lodowcowych.

Example: Przykłady pradolin w Polsce: Toruńsko-Eberswaldzka, Warszawsko-Berlińska, Barycko-Głogowska.

Typy genetyczne jezior w Polsce

Typy genetyczne jezior w Polsce obejmują:

1. Jeziora polodowcowe: Morenowe (np. Śniardwy, Mamry) Rynnowe (np. Gopło, Jeziorak) Wytopiskowe (oczka polodowcowe) Cyrkowe (np. Morskie Oko, Czarny Staw)
2. Jeziora deltowe (np. Drużno w delcie Wisły)
3. Jeziora zakolowe (np. Jezioro Czerniakowskie)
4. Jeziora przybrzeżne (np. Łebsko, Jamno)
5. Jeziora krasowe
6. Jeziora antropogeniczne

Highlight: Największe jeziora w Polsce to Śniardwy, Mamry i Łebsko.

Vocabulary: Jezioro cyrkowe - jezioro powstałe w zagłębieniu wyżłobionym przez lodowiec górski.

Masy powietrza nad Polską

Nad Polskę napływają różne masy powietrza, wpływające na zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski:

1. Powietrze polarne morskie (PPm) - najczęstsze, przynosi ocieplenie zimą i ochłodzenie latem.
2. Powietrze zwrotnikowe morskie (PZm) - ciepłe i wilgotne, powoduje wzrost temperatury i burze.
3. Powietrze arktyczne (PA) - napływa głównie wiosną, powodując przymrozki.
4. Powietrze polarne kontynentalne (PPk) - zimą przynosi mroźną i słoneczną pogodę, latem upały.
5. Powietrze zwrotnikowe kontynentalne (PZk) - ciepłe lub gorące, suche i zapylone.

Example: Powietrze polarne morskie zimą może powodować odwilż i opady deszczu ze śniegiem.

Definition: Amplituda temperatur - różnica między najwyższą a najniższą temperaturą w danym okresie.

Zróżnicowanie klimatyczne w Polsce jest widoczne mimo położenia kraju w jednej strefie klimatycznej. Różnice dotyczą głównie rozkładu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.

Highlight: Amplitudę temperatur oblicza się odejmując najniższą temperaturę od najwyższej w danym okresie.

Zróżnicowanie klimatyczne w Polsce

Mimo że Polska leży w obrębie jednej strefy klimatycznej, na jej obszarze można zaobserwować znaczne zróżnicowanie klimatyczne. Dotyczy to szczególnie rozkładu temperatury powietrza oraz opadów atmosferycznych.

Przykładowe różnice klimatyczne można zaobserwować porównując dane dla Suwałk i Koszalina:

1. Suwałki (54°06'N, 22°56'E, 170 m n.p.m.): Charakteryzują się bardziej kontynentalnym klimatem Mają niższe temperatury zimą i wyższe latem Opady są mniejsze i bardziej równomiernie rozłożone w ciągu roku
2. Koszalin (54°11'N, 16°11'E, 32 m n.p.m.): Cechuje się bardziej morskim klimatem Ma łagodniejsze zimy i chłodniejsze lata Opady są wyższe, z wyraźnym maksimum w okresie letnim

Definition: Amplituda temperatur - różnica między najwyższą a najniższą temperaturą w danym okresie czasu.

Example: Przykład obliczania amplitudy temperatur: Jeśli w ciągu dnia zanotowano temperatury: 12°C, 18°C, 15°C i 10°C, to amplituda wynosi 18°C - 10°C = 8°C.

Highlight: Zróżnicowanie klimatyczne w Polsce jest wynikiem wpływu różnych mas powietrza, ukształtowania terenu oraz odległości od morza.

Jednostki tektoniczne Polski

Jednostki tektoniczne Polski dzielą się na trzy główne obszary:

1. Platforma Wschodnioeuropejska - obejmuje północno-wschodnią część kraju, składając się z fundamentu krystalicznego i młodszej pokrywy osadowej.
2. Obszar fałdowań paleozoicznych - rozciąga się od Sudetów po platformę wschodnioeuropejską, obejmując m.in. Sudety i Góry Świętokrzyskie.
3. Obszar fałdowań alpejskich - związany z kolizją płyt litosfery, obejmuje Karpaty i zapadlisko przedkarpackie.

Highlight: Platforma Wschodnioeuropejska zawiera mniejsze jednostki, takie jak wyniesienie mazursko-suwalskie czy obniżenie podlaskie.

Vocabulary: Monoklina Przedsudecka - jednostka geologiczna stanowiąca przejście między platformą paleozoiczną a blokiem przedsudeckim.

Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski jest również widoczne w formach polodowcowych, takich jak:

• Formy akumulacyjne: głazy narzutowe, sandry, ozy, kemy
• Formy erozyjne: rynny polodowcowe, pradoliny

Example: Najwyższe wzniesienia na pojezierzach to Wieżyca (Pojezierze Kaszubskie) i Dylewska Góra (Pojezierze Mazurskie).