Czasy saskie w Rzeczpospolitej

Alternatywny zapis:

rodu dziedzicznego władztwa ziem, którymi żywotnie zainteresowana była Polska, np. Mołdawii czy Inflant. W Saksonii trudno było wykroić intratne stanowiska i nadania ziemskie dla znacznej grupy polskiej szlachty, a na nowo zdobytych terytoriach byłoby to możliwe. W przyszłości chęć podtrzymania związków z Rzecząpospolitą skłaniałaby tę szlachtę do elekcji kolejnego Wettina i wprowadzenia dziedziczności tronu. August II nie docenił jednak przeciw nika. Karol XII najpierw w błyskawicznym ataku i dzięki pomocy floty brytyjskiej wylądował pod Kopenhagą, eliminując pierwszego z koalicjantów. Wojska saskie z terenów nominalnie neutralnej Rzeczypospolitej bez powodzenia usiłowały zdobyć Rygę (luty 1700). Jesienią 1700 r. wojska szwedzkie przetransportowano do Inflant, a ponieważ Sasi tkw ili bezczynnie pod Rygą, przerzucono je pod obleganą przez Piotra l Narwę. W pierwszym starciu armia rosyjska została kompletnie rozbita. Pokonany car wycofał się do Rosji. KLĘSKA AUGUSTA I SZWEDZKI ANTY-KRÓL STANISŁAW LESZCZYŃSKI Zwycięski Karol XII stanął przed wyborem, czy kontynuować walkę z Rosją, czy w kroczyć na tereny Rzeczypospolitej. Zdecydował się na ten drugi krok. Pokazuje to z jednej strony, że nie doceniał potencjału rosyjskiego, a drugiej ciągle jeszcze uważał Polskę za ważny czynnik militarny w Europie. W tej sytuacji August II Mocny wykorzystał spotkanie w 1698 r. w Rawie Ruskiej z powracającym do Rosji ze swojej europejskiej podróży carem Piotrem I. Saksonia, Dania i Rosja zawiązały sojusz i zobowiązały się do ataku na ziemie Szwecji. Spodziewano się łatwego sukcesu, gdyż rządy w Sztokholmie objął młodziutki Karol XII (zasiadł na tronie w 1697 roku, w wieku 15 lat, w chwili wybuchu wojny miał lat 18). W tym czasie w kraju dochodziło do walk wewnętrznych, które na Litwie wręcz przybierały formę wojny domowej. Bitwa pod Olkienikami (1700) i pokonanie dominującego rodu magnackiego Sapiehów pokazują stopień anarchizacji życia w kraju. Przeciw nicy króla Augusta II Mocnego wsparci przez wojska szwedzkie, posuwające się bez większych przeszkód na południe w 1704 r., zawiązaliw Wielkopolsce konfederację i zdetronizow ali króla. Jednocześnie pod bacznym okiem Karola XII wybrano nowego władcę, wojewodę poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego, który podpisał traktat sojuszniczy ze Szwecją, oddając jej nie tylko lenno kurlandzkie, ale też praktycznie podporządkowując całe państwo. ABDYKACJA AUGUSTA II Jednocześnie August II zaczął odzyskiwać poparcie szlachty, zniechęconej grabieżami Szwedów. Popierająca go konfederacja sandomierska zaczęła tworzyć znaczącą siłę militarną, utrudniającą w alkami podjazdowymi sytuację Karolowi XII. Aby przerwać rozbicie wewnętrzne w Polsce - słynny rozłam ,,od Sasa do Lasa"-król Szwecji w kroczył do Saksonii, zmuszając elektora do zawarcia pokoju w Altranstädt. August II Mocny musiał abdykować w Polsce Decyzja Karola XII o uderzeniu na Polskę i pozostawieniu pokonanego Piotra samego sobie okazała się największym błędem młodego władcy. Rosjanie w błyskawicznym tempie, korzystając z pomocy zachodnich doradców, odbudowali armię, wyposażyli ją w nowocześniejszą broń, ze skonfiskow anych dzwonów cerkiewnych odlali nowe armaty, wybudowali flotę i przystąpili do kontrofensywy. W 1703 r. zaczęto budować Petersburg, pojawiły się nowe twierdze, opanowano też większą część Inflant. Po ostatecznym - jak się wydawało-pokonaniu Augusta II Mocnego, król Szwecji postanowił naprawić swój błąd i zaatakować bezpośrednio Rosję. Ruszyła wyprawa na Moskwę. Do decydującego starcia doszło pod Połtawą w 1709 r. Armia szwedzka została rozbita, a ranny Karol XII ratował się ucieczką do Turcji. August II Mocny uroczyście oświadczył, że abdykacja została na nim wymuszona siłą i powraca na tron. Stronnictwo szwedzkie w Polsce bez potężnego protektora praktycznie przestało istnieć. Stanisław Leszczyński opuścił kraj. Zeskanowane w CamScanner KONFEDERACJA TARNOGRODZKA Przebywająca w Polsce armia saska była dużym obciążeniem podatkowym dla Polski. Król usiłował zapewnić sobie stałe podatki na potrzeby utrzymania tych sił, co mogłoby w przyszłości uruchomić mechanizmy analogiczne do tych, które pozwoity w prowadzić absolutyzm we Francji czy Prusach. Przy cichym poparciu Piotra | - przeciw nego wzmocnieniu Wettina - od 1713 r. zawiązywały się antykrólewskie konfederacje, w 1715r. skupione w generalność" w Tarnogrodzie. Konfederacja tarnogrodzka wystąpiła nie tylko przeciwko królowi, ale też przeciwko nadmiernym uprawnieniom hetmanów iw ogóle przeciwko rosnącej w siłę magnaterii. Anarchia zaczęła przypominać stan wojny domowej. Obie strony - zróżnymi w prawdzie intencjami-poprosiły o mediację cara Piotra I. Wojska rosyjskie wkroczyły na Litwę, a warunki ugody między królem a szlachtą zatwierdził w 1717 r. jednodniowy ,,sejm niemy". Nie dopuszczono na nim do debaty w obawie, że sejm zostanie zerwany. Gwarantem ugody stał się car. Rozpoczęła się epoka ,,protektoratu rosyjskiego". Postanowienia Sejmu Niemego: > zmniejszenie władzy hetmanów (opisanie buław) w prowadzenie stałych podatków na zawodową armię ➤ ograniczenie w ładzy Senatu. ograniczenie uprawnień podatkowych sejmików. . ➤ zakaz tworzenia konfederacji. zakaz wydawania ekspektatyw. ograniczenie swobód dysydentów (zakaz wznoszenia nowych zborów) ܀ KRÓLEWSKIE PRÓBY REFORM I SEJM NIEMY Mimo klęski Szwedów w akiw Polsce trwały nadal. Kraj niszczony był ciągłymi przemarszami wojsk szwedzkich, rosyjskich, polskich, saskich. Zmęczenie społeczeństwa dawało Augustowi ll nadzieję, że uda mu się w zmocnićw ładzę. Dla zrealizowania swoich planów gotów był nawet do ustępstw terytorialnych (czyli praktycznie rozbiorów) kosztem Rzeczypospolitej. INTERWENCJA PAŃSTWA SĄSIEDNICH Wojsko rosyjskie, skoro już raz znalazło się w granicach polsko-litewskich, trudno było usunąć. Piotr I zaczął planować zagamięcie terenów nadmorskich. Zmusił do małżeństwa młodziutkiego księcia kurlandzkiego ze swoją bratanicą Anną Wprawdzie małżonek zmarł, ale rządy sprawowała w dowa przy pomocy rosyjskich doradców. Zagrożony był nawet Gdańsk. W traktatach pokojowych kończących wielką wojnę północną (Nystad 1721 r.) na upadku mocarstwa szwedzkiego skorzystali wszyscy poza Augustem II Mocnym. Rosja zagarnęła Ingrię i pożądane przez Sasa Inflanty; Prusy-Szczecin, a Hanower- księstwo Bremy. UKŁAD W POCZDAMIE Złą wróżbą było porozumienie między Petersburgiem a Berlinem w 1720 r., w którym gwarantowano utrzymanie zasad ustroju polskiego, takich jak wolna elekcja czy swobody szlacheckie. Była to jednak odpowiedź na wysiłki Wettina, który usiłował wyzwolić się spod kurateli rosyjskiej poprzez zbliżenie z Wiedniemi małżeństwo następcy saskiego tronu z córką byłego cesarza Józefa I. Dyplomacja sasko-polska dała się w ciągnąć w rozgrywki prowadzone między mocarstwami europejskimi. Zabiegi o sukcesję wettińską starły się z zabiegami o koronę dla przebywającego na emigracji Stanisława Leszczyńskiego (od 1725r. teścia Ludwika XV), jak również rosyjskimi, pruskimi i austriackimi usiłującymi nie dopuścić do utrwalenia się dynastii saskiej w Polsce. Efektem stało się w 1732r. zawarcie traktatu wynegocjowanego przez rosyjskiego dyplomatę Löwenwolda, zwanego też ..traktatem trzech czarnych orłów". Była to zapowiedź przyszłej współpracy państw rozbiorowych-Rosji, Austrii i Prus. Traktat Loewenwolda/przymierze trzech czarnych orłów - układ o następstwie tronu w Polsce po śmierci Augusta II Mocnego, zawarty w 1732 r. przez Rosję, Austrię i Prusy, w którym wykluczono objęcie tronu polskiego przez Stanisława Leszczyńskiego i syna Augusta Il Mocnego; tron w Polsce miał przypaść w udziale infantowi portugalskiemu Dom Emanuelowi; traktat przewidywał interwencję zbrojną w przypadku oporu ze strony Polaków. WOJNA O SUKCESJE POLSKĄ Śmierć Augusta II Mocnego nastąpiła w bardzo skomplikowanej sytuacji międzynarodowej. Mocarstwa były podzielone co do sukcesji: sąsiedzi nie chcieli ani popieranego przez Francję Stanisława Leszczyńskiego, ani kolejnego Wettina. Szlachta i znaczna część magnaterii okazywała niezwykłą - jak na Rzeczpospolitą - zgodność: chciała Leszczyńskiego. Interreks Teodor Potocki przeprowadził uchwałę o wykluczeniu cudzoziemca z możliwości ubiegania się o tron. Zaostrzono też przepisy przeciwko niekatolikom. Elekcja przebiegła wyjątkowo sprawnie i przytłaczająca większość uczestników elekcji (13,5 tys.) 12 września 1733r. opowiedziała się za Leszczyńskim, który przybył potajemnie do Warszawy i uroczyście zaprzysiągł w katedrze warszawskiej pacta conventa. Pod osłoną wojsk carskich około 1000 zwolenników Wettina dokonało drugiej elekcji 5 października 1733 roku. Na wieść o poczynaniach Rosji i Austrii w Polsce król Francji i jednocześnie zięć Leszczyńskiego, Ludw ik XV, wypowiedział im wojnę nazwaną przez historyków wojną o sukcesję polską. Stanisław Leszczyński ruszył w kierunku Gdańska i tam zamierzał czekać na przybycie pomocy. Wkrótce pod murami największego polskiego portu pojawili się interwenci. Miasto dzielnie się broniło, ale symboliczna pomoc francuska nie dawała najmniejszych szans wygranej. Ostrzeliwany Gdańsk musiał prędzej czy później się poddać. Król elekt Stanisław I w chłopskim przebraniu uciekł potajemnie na tereny Prus. Miasto kapitulowało. Praktycznie był to koniec wojny w Rzeczpospolitej. Walki trwały natomiast w najlepsze w Niemczech i we Włoszech. Francja oraz popierające ją Hiszpania i Sabaudia zamierzały powiększyć swoje włości kosztem Austrii. Ostatecznie tak też się stało. Ludwik XV zyskał wreszcie Lotaryngię - jako apanaż Zeskanowane w CamScanner ܀ (uposażenie) dla niedoszłego króla Polski Stanisława Leszczyńskiego. Miał on z francuskimi doradcami i pod osłoną wojska dożywotnio władać tą krainą. Po jego śmierci, jako zaległy posag królowej Francji Marii Leszczyńskiej, Lotaryngia miała stać się częścią monarchii Burbonów. PANOWANIE AUGUSTA III SASA Uspokojenie nastrojów w Polsce wcale nie było łatwym zadaniem. Zwolennicy ,,Lasa" zawiązali konfederację dzikowską i dopiero w 1736 r. udało się doprowadzić do sejmu pacyfikacyjnego. Był to zresztą jedyny sejm w trakcie panowania Augusta III, który nie został zerwany. FAMILIA Pozbawiony księstwa Franciszek Stefan otrzymał „podwójną" rekompensatę. Cesarz Karol VI zgodził się na jego ślub ze swoją córką i następczynią Maria Teresą, a we Włoszech po bezpotomnym zgonie ostatniego z Medyceuszy miał stać się wiekim księciem Toskanii. Nowy król powszechnie przedstawiany byt jako niezbyt inteligentny, mało ambitny,lubiący przyjemności cielesne sybaryta. Przede wszystkim był bardzo podatny na wpływy. Grono jego doradców, wywodzące się zarówno spośród Polaków, jak i Sasów, rządziło praktycznie samodzielnie. Do najbardziej zaufanych zaliczyć należy Józefa Aleksandra Sułkowskiego, Jana Moszyńskiego, a nieco później także Henryka Brühla. Wielkimi przegranymi po niepowodzeniu z elekcją Leszczyńskiego okazała się grupa magnacka składająca się ze Stanisława Poniatowskiego. jego szw agrów: Michała i Augusta Czartoryskich oraz Andrzeja Załuskiego, biskupa kanclerza wielkiego koronnego. Pomijani w początkach panowania Augusta III starali się odzyskać w pływy za pomocą protekcji rosyjskiej. To z tego powodu zapewne nie popierali powiększenia liczebności armii i reform, które to umożliwiały. W drugiej połowie panowania Augusta III zaczęli jednak dążyć do reform, a ich drogi ze stronnictwem dworskim rozeszły się. Za cel swoich poczynań postawili reformy podobne to tych, które proponował Stanisław Konarski w swoim dziele ,,O skutecznym rad sposobie". Prawdziwą weryfikacją familii okazało się bezkrólewie po śmierci Augusta Illi zapoczątkowane wówczas reformy. KONSERWATYŚCI - OBÓZ HETMAŃSKI Głównym przeciwnikiem politycznym ,,Familii" stała się konserwatywna ,,partia hetmańska". W jej skład weszli hetmani koronnt wielki: Franciszek Ksawery Branicki, polny-Seweryn Rzewuski oraz najbogatszy wówczas magnat polski - Stanisław Szczęsny Potocki. Celem tego stronnictwa było zachowanie Rzeczpospolitej w dotychczasowym kształcie ustrojowym z elekcyjnym tronem, liberum veto, wolnościami szlacheckimi. Głównego sojusznika w swych poczynaniach widzieli w Rosji, choć Potocki w czasie swojego pobytu w 1790 r. w rewolucyjnym Paryżu został przyjęty jako członek zagraniczny do klubu jakobinów. Jego decyzja wynikała z przekonania, że w Polsce walczy z królem i broni wartości republikańskich. Stronnictwo to doprowadziło do interwencji rosyjskiej, a w opinii publicznej uznano je za winne upadku państwa. Żaden z głównych przywódców nie uznał, że ich działanie było błędem. Zeskanowane w CamScanner