Ekspansja kolonialna w XIX wieku
Wyobraź sobie mapę świata, gdzie większość kontynentów ma kolory europejskich flag - tak wyglądał świat w drugiej połowie XIX wieku. Nowy kolonializm to system, w którym bogate europejskie państwa podporządkowywały sobie słabsze kraje na całym globie.
Mocarstwa tworzyły różne formy panowania. Kolonie były całkowicie podporządkowane metropoliom czylikrajom−matkom. Protektoraty jak Egipt zachowywały lokalne władze, ale pod europejską kontrolą. Półkolonie to kraje gospodarczo uzależnione, ale formalnie niepodległe - jak Chiny czy Persja.
Brytyjskie imperium kolonialne było największe na świecie. Panowało nad Indiami, Kanadą, Australią i wieloma koloniami afrykańskimi. Brytyjczycy dumnie mówili, że nad ich imperium "nigdy nie zachodzi słońce".
💡 Ciekawostka: Niektóre brytyjskie kolonie z czasem stawały się dominiami - czyli uzyskiwały autonomię, jak Kanada.
Przyczyny ekspansji były złożone: ekonomiczne (surowce i rynki zbytu), polityczne (prestiż i rywalizacja), oraz kulturowe (przekonanie o "misji cywilizacyjnej" Europejczyków).
Podział Afryki i kolonializm w Azji
Konferencja berlińska (1884-1885) to moment, gdy europejscy politycy dosłownie podzielili Afrykę linijką na mapie. Wielka Brytania chciała utworzyć pas kolonii "od Kapsztadu do Kairu", Francja zdobyła zachodnią i północną Afrykę, a Belgia przejęła Kongo jako prywatną własność króla.
W Azji sytuacja była podobnie dramatyczna. Brytyjczycy panowali w Indiach i Birmie, Francuzi utworzyli Indochiny Francuskie, a Holendrzy utrzymali kontrolę nad Indonezją.
Wojny opiumowe 1839−1842i1856−1860 pokazują, jak daleko sięgała europejska bezwzględność. Brytyjczycy dosłownie wymuszali na Chinach prawo do handlu opium, co doprowadziło do okresu "nierównych traktatów" i uzależnienia Chin od Zachodu.
⚠️ Pamiętaj: Cecil Rhodes, brytyjski imperialista, marzył o imperium "od Kapsztadu do Kairu" i założył kolonię Rodezję (dzisiejsze Zimbabwe).
Skutki kolonializmu
Kolonializm to historia dwóch stron medalu. Dla kolonizatorów oznaczał ogromne zyski, dostęp do surowców i wzrost potęgi politycznej. Rozwijał się handel, żegluga i przemysł.
Dla ludów skolonizowanych skutki były tragiczne: utrata niepodległości, wyzysk ekonomiczny, zniszczenie tradycyjnych kultur. Wprawdzie powstała nowa infrastruktura (drogi, koleje, porty), ale służyła głównie interesom kolonizatorów.
Wojny burskie 1880−1881i1899−1902 pokazują dramatyczne oblicze kolonializmu. Podczas drugiej wojny Anglicy utworzyli pierwsze w historii obozy koncentracyjne dla cywilnej ludności burskiej.
Kolonializm pozostawił głębokie podziały społeczne i gospodarcze, które w wielu krajach odczuwalne są do dziś. To lekcja o tym, jak europejska potęga zmieniła oblicze świata - często bezwzględnie i na stulecia.