Pierwsza wolna elekcja - przełom w polskiej historii
Gdy w 1572 roku zmarł Zygmunt II August, w Polsce rozpoczął się okres bezkrólewia. Władzę tymczasowo przejął interrex - czyli prymas Polski (arcybiskup gnieźnieński), który miał pilnować porządku do wyboru nowego władcy.
Szlachta postanowiła, że od teraz sama będzie wybierać króla na Sejmie elekcyjnym. Ten proces nazywano wolną elekcją - każdy szlachcic mógł głosować na przyszłego monarchę. W 1573 roku odbyła się pierwsza taka elekcja.
Henryk Walezy został wybrany na polskiego króla, ale musiał się zgodzić na specjalne warunki. Podpisał Artykuły henrykowskie - dokument, który określał najważniejsze zasady funkcjonowania państwa i ograniczał władzę królewską.
💡 Ważne! Artykuły henrykowskie to była polska "konstytucja" - król musiał się jej podporządkować, inaczej nie mógł rządzić.
Najważniejsze punkty Artykułów henrykowskich to: zachowanie przywilejów szlachty, zrzeczenie się dziedziczenia tronu, regularne zwoływanie sejmów, tolerancja religijna oraz zakaz nakładania podatków i zwoływania pospolitego ruszenia bez zgody szlachty. Dodatkowo każdy król podpisywał pacta conventa - osobiste zobowiązania wobec państwa i jego mieszkańców.
Wolne elekcje miały jednak swoje ciemne strony. Stawały się źródłem sporów, rozpowszechniały przekupstwo wśród szlachty, a obce państwa zaczęły się wtrącać w polskie sprawy, kupując głosy szlachty. To wszystko stopniowo osłabiało władzę królewską i całe państwo.