Początki państwa polskiego

Historia Polski rozpoczyna się około połowy X wieku. Pierwsze wzmianki o państwie Mieszka I pochodzą z relacji podróżnika Ibrahima ibn Jakuba, który opisywał kraj Mieszka jako rozległy i bogaty w żywność, miód oraz urodzajne ziemie.

Gdy patrzymy na mapę Polski Mieszka I, widzimy, że granice państwa obejmowały wtedy głównie tereny Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza i części Pomorza. Najważniejsze plemiona polskie to Polanie, którzy dali początek nazwie naszego kraju.

Na mapie widoczne są także sąsiadujące krainy: Związek Wielecki na północnym zachodzie, Prusy na północy, Królestwo Niemieckie na zachodzie oraz Królestwo Węgierskie na południu. Ta geografia polityczna miała ogromny wpływ na pierwsze decyzje władców Polski.

Ciekawostka: Już na początku istnienia państwa polskiego doszło do ważnej bitwy - w 972 roku Mieszko I pokonał niemieckiego margrabiego Hodona pod Cedynią!

Legendarne początki

Skąd wzięła się nazwa naszego kraju? Polska wywodzi się od plemienia Polan, które zamieszkiwało okolice dzisiejszej Wielkopolski. Nazwa Polanie pochodzi od słowa "pole", co nawiązuje do terenów, na których żyli.

W X wieku na ziemiach polskich mieszkały różne plemiona: Polanie, Wiślanie, Mazowszanie, Lędzianie, Pomorzanie i Ślężanie. Władca Polan zjednoczył je w jedno państwo w drugiej połowie X wieku, tworząc Polskę. Pierwszym historycznym władcą, którego imię znamy, był Mieszko I.

Mieszko pochodził z dynastii Piastów, której legendarnym założycielem był Piast Kołodziej. Według kroniki Galla Anonima, ojcem Mieszka był Siemomysł, dziadkiem - Lestek, a pradziadkiem - Siemowit, syn Piasta.

Według legendy, Piast był zwykłym człowiekiem zajmującym się wyrobem kół do wozów. Mieszkał niedaleko Kruszwicy, którą władał okrutny książę Popiel. Podczas uroczystości postrzyżyn (obcięcia włosów) syna Piasta, pojawiło się dwóch tajemniczych wędrowców. Mimo skromnych zapasów, Piast ugościł wszystkich hojnie. Goście przepowiedzieli mu wielką przyszłość - że jego imię będzie sławne po wiek wieków.

To ważne! Legendy o początkach Polski, choć nie zawsze zgodne z faktami historycznymi, miały ogromne znaczenie dla budowania tożsamości narodowej i poczucia wspólnoty.

Legendy o początkach państwa

Z legendy o Popielu dowiadujemy się, jak Piast miał przejąć władzę. Popiel i jego żona Gerda rządzili okrutnie. Gdy postanowili otruć krewnych Popiela, spotkała ich kara - z jeziora Gopło wyszły myszy, które zjadły Popiela i jego rodzinę. Po śmierci władcy korona trafiła do Piasta.

Kolejna znana legenda wyjaśnia pochodzenie naszego godła. Choć na monetach Bolesława Chrobrego pojawiał się już ptak, historycy nie są pewni, czy był to orzeł, paw, gołąb czy kogut. Od XII wieku orzeł zaczął występować na monetach i pieczęciach książąt piastowskich, a w 1295 roku Przemysł II przyjął go jako symbol państwa polskiego.

Legenda o trzech braciach - Lechu, Czechu i Rusie - opowiada, jak Lech podczas wędrówki zobaczył orła na tle zachodzącego słońca. Zdecydował, że osiedli się w tym miejscu i przyjmie orła jako swój znak. Od tego czasu orzeł biały stał się herbem Polski.

Nazwa Gniezno, pierwszej stolicy Polski, również wiąże się z orłem. Według legendy, Lech zobaczył orle gniazdo, co dało początek nazwie miasta (od słowa "gniazdo").

W Krakowie do dziś istnieją dwa tajemnicze kopce - Kraka i Wandy - uważane za mogiły legendarnych władców. Z Krakiem związana jest historia o Smoku Wawelskim, a z jego córką Wandą - legenda o księżniczce, która nie chciała poślubić niemieckiego księcia i wolała rzucić się do Wisły.

Wiesz? Szczątki wiszące przez wieki u wejścia do Katedry Wawelskiej, uważane za kości smoka, okazały się należeć do nosorożca, walenia i mamuta!

Słowianie - nasi przodkowie

My, Polacy, należymy do narodów słowiańskich - dużej grupy ludów posługujących się językami wywodzącymi się ze wspólnego korzenia. Słowianie prawdopodobnie zasiedlili tereny dzisiejszej Polski w V i VI wieku, choć już wcześniej byli obecni w dorzeczu Wisły i Sanu.

Początkowo podstawą organizacji Słowian była rodzina. Z czasem rodziny łączyły się w większe grupy, tworząc opola. Gdy jedne rody bogaciły się, a inne biedniały, zaczęła wyłaniać się hierarchia społeczna. Najstarsi z możnych rodów tworzyli wiec plemienny, który podejmował najważniejsze decyzje.

W razie zagrożenia wybierano księcia, który stawał na czele plemienia. Z czasem plemiona zaczęły się jednoczyć, tworząc państwa plemienne, takie jak państwo Polan czy Wiślan.

Słowianie byli politeistami - wierzyli w wielu bogów związanych z siłami natury. Ich świat był pełen różnych duchów i demonów: nimf wodnych, demonów leśnych, górskich i polnych (wiły i brzeginie), demonów nieszczęścia i choroby (jędze), czy duszków domowych (skrzaty i ubożęta).

Ciekawostka: Słowianie wierzyli, że każdy staw, las, jezioro i skała mają swojego ducha opiekuńczego. Te wierzenia wpłynęły na wiele polskich tradycji, które przetrwały do dziś!

Bogowie i tradycje Słowian

Najważniejszym bogiem Słowian był Świętowit - pan piorunów, któremu podlegali pozostali bogowie. Przedstawiano go z czterema głowami zwróconymi w cztery strony świata, z rogiem i mieczem w rękach.

Inne ważne bóstwa to: Perun (władca gromów), Weles (bóg bydła i zaświatów), Swarożyc (pan słońca i ognia), Mokosz (opiekunka deszczu, wody i kobiet), Rod (praojciec wszystkich bogów) i Marzanna (symbol śmierci i zimy).

Słowianie obchodzili wiele świąt związanych z cyklem przyrody. W dzień równonocy wiosennej (21 marca) świętowali Jare Gody - przepędzali zimę i witali wiosnę. Jednym z elementów ceremonii było topienie Marzanny i malowanie pisanek, które symbolizowały życie i miały zapewniać pomyślność.

W noc Kupały (wigilia przesilenia letniego, 20 czerwca) czczono wodę i ogień. Na wzgórzach palono sobótki, wokół których tańczono i śpiewano. Dziewczęta puszczały wianki z nurtem rzeki, wierząc, że chłopak, który je złapie, zostanie ich mężem. Wierzono też, że tej nocy zakwita kwiat paproci przynoszący szczęście.

Jesienią obchodzono Święto Plonów, dziękując bogom za urodzaj i prosząc o pomyślność na następny rok. Wierzono, że duchy przodków mogą komunikować się z żywymi, przynosząc rady i pomoc.

Sprawdź, czy wiesz! Wiele słowiańskich zwyczajów przetrwało do dziś w nieco zmienionej formie. Czy potrafisz wskazać elementy dawnych wierzeń w dzisiejszych tradycjach Wielkanocy i nocy świętojańskiej?

Mieszko I - pierwszy władca Polski

Mieszko I, urodzony około 930 roku, objął władzę po swoim ojcu Siemomyśle około 960 roku. Początkowo rządził tylko Wielkopolską, Kujawami i Mazowszem, ale za jego panowania państwo znacznie się powiększyło i zyskało na znaczeniu politycznym.

Historycy badający rozmieszczenie grodów z tamtego okresu odkryli w centrum Wielkopolski siedem dużych grodów z centralnie położonym Gnieznem. Grody były centrami władzy, miejscami stacjonowania drużyny wojskowej i gromadzenia danin oraz dochodów z handlu.

Analizując rozmieszczenie tych grodów, naukowcy mogą określić, jak rozwijało się państwo Mieszka. Najpierw władca Polan skierował ekspansję ku środkowej Polsce, następnie ku zachodowi i Pomorzu Zachodniemu, a pod koniec panowania w stronę Śląska.

Jedną z najważniejszych decyzji Mieszka było przyjęcie chrztu w 966 roku. Ta trudna decyzja wymagała porzucenia wiary przodków, ale przyniosła ogromne korzyści. Chrześcijaństwo stało się spoiwem jednoczącym różne plemiona w jeden naród, a Polska dołączyła do chrześcijańskiej Europy.

Ważne! Datę chrztu Polski (966 rok) przyjmujemy za oficjalny początek państwa polskiego. To jedno z najważniejszych wydarzeń w naszej historii!

Chrzest Polski i polityka Mieszka I

Mieszko I zdecydował o przyjęciu chrztu i zawarciu sojuszu z księciem czeskim Bolesławem Srogim. Córka Bolesława, Dobrawa, poślubiła Mieszka, a wraz z nią przybyli do Polski pierwsi duchowni chrześcijańscy z Pragi.

Najstarsze polskie roczniki zanotowały:

• 965 r. - przybycie Dobrawy do Mieszka
• 966 r. - chrzest Mieszka
• 968 r. - pojawienie się pierwszego biskupa Jordana, który kierował nowo powstającym Kościołem

Ceremonia chrztu najprawdopodobniej odbyła się w Wielką Sobotę 14 kwietnia 966 roku, choć co do miejsca historycy nie mają pewności. Najpewniej była to wyspa Ostrów Lednicki, gdzie odnaleziono pozostałości baptysterium z tamtego okresu.

Z państwem niemieckim Mieszko pozostawał w sojuszu przez większość panowania, choć w 972 roku musiał odeprzeć najazd margrabiego Hodona, którego pokonał w bitwie pod Cedynią. Zwycięstwo to umocniło panowanie Mieszka nad Pomorzem Zachodnim.

Z Czechami Mieszko utrzymywał początkowo dobre stosunki, ale po śmierci Dobrawy sojusz się zakończył. Władca Polski zainteresował się ziemiami należącymi do Czechów - Śląskiem i Małopolską. Przed śmiercią udało mu się opanować Małopolskę i Śląsk, jednocząc wszystkie plemiona polskie.

Czy wiesz? Gall Anonim w swojej kronice zapisał, że Mieszko w dzieciństwie przez siedem lat był ślepy. Historycy interpretują to jako metaforę czasów przed przyjęciem chrztu, gdy książę "tkwił w pogaństwie jak ślepiec".

Święty Wojciech i jego misja

Święty Wojciech pochodził z czeskiego rodu Sławnikowniców, który rywalizował z dynastią Przemyślidów o tron czeski. Jako biskup Pragi miał trudności w porozumieniu się z księciem Bolesławem II i musiał dwukrotnie uciekać przed prześladowaniami.

W czasie nieobecności Wojciecha, Bolesław II zdobył Libice i wymordował prawie całą rodzinę biskupa. Do Polski schronił się najstarszy brat Wojciecha, Sobiebór, a wkrótce przybył też sam Wojciech. Od papieża uzyskał pozwolenie na głoszenie wiary wśród pogan i wiosną 997 roku zjawił się w Gnieźnie.

Wojciech zdecydował się udać z misją do pogańskich Prusów. Wraz z dwoma towarzyszami - bratem Radzyminem i Boguszą - dotarł w okolice dzisiejszego Elbląga. Niestety, misjonarze nieświadomie weszli do świętego gaju poświęconego bogom pogańskim, naruszając zakaz przebywania na jego terenie. Rozwścieczeni Prusowie zaatakowali ich, a 23 kwietnia 997 roku jeden z nich zabił Wojciecha.

Bolesław Chrobry, władca Polski, zrozumiał znaczenie śmierci Wojciecha i wykupił jego ciało od Prusów. Zwłoki sprowadzono do Gniezna i złożono w bazylice biskupiej. Wojciech został ogłoszony świętym i patronem Polski, a jego relikwie stały się niezwykle cennym skarbem.

Ciekawostka: Według tradycji, Bolesław Chrobry zaoferował Prusom tyle złota, ile ważyło ciało zamordowanego Wojciecha, by wykupić jego zwłoki. Śmierć biskupa przyczyniła się do rozwoju polskiej organizacji kościelnej.

Bolesław Chrobry - pierwszy król Polski

Bolesław Chrobry, syn Mieszka I i Dobrawy, urodził się około 967 roku. Jako dziecko został wysłany na dwór cesarza niemieckiego Ottona I jako zakładnik gwarantujący wierność jego ojca. Pobyt na dworze niemieckim dał mu dobrą znajomość polityki.

Po śmierci Mieszka I państwo zostało podzielone między jego synów, zgodnie z tradycją słowiańską. Bolesław jednak nie zaakceptował tego podziału - wygnał macochę Odę i jej synów, jednocząc całe państwo pod swoją władzą.

Męczeńska śmierć świętego Wojciecha w 997 roku przyczyniła się do rozwoju polskiej organizacji kościelnej. W 1000 roku do Gniezna przybył cesarz Otton III, by pomodlić się przy grobie świętego. Wizyta ta, znana jako zjazd gnieźnieński, była okazją do zaprezentowania potęgi państwa polskiego.

Cesarz był pod wielkim wrażeniem bogactwa i chwały Bolesława. Według kronikarza Galla Anonima, Otton stwierdził, że nie godzi się tak wielkiego męża nazywać jedynie księciem, lecz należy wynieść go na tron królewski. Bolesław hojnie ugościł cesarza, ofiarował mu rękę św. Wojciecha, a w zamian otrzymał gwóźdź z krzyża Pana Jezusa oraz włócznię św. Maurycego.

Czy wiesz, że... Przydomek "Chrobry" oznacza dzielny i waleczny. Pojawił się on dopiero dwa wieki po śmierci władcy. Za życia nazywano go "Wielkim".

Polityka i podboje Bolesława Chrobrego

Po śmierci Ottona III Bolesław próbował opanować ziemie na zachodzie - Milsko, Łużyce i Miśnię. Udało mu się zdobyć Milsko i Łużyce jako lenno od cesarza, co oznaczało, że otrzymał je w zamian za pewne zobowiązania, na przykład pomoc wojskową.

Wykorzystując walki o tron w Czechach, Bolesław wyruszył do Pragi i zasiadł na tronie czeskim. Nie chciał jednak podporządkować się woli nowego króla niemieckiego Henryka II, co doprowadziło do wieloletniego konfliktu polsko-niemieckiego.

Henryk II zaatakował Pragę, a Bolesław ledwo uszedł z życiem. Stracił tron czeski, ale utrzymał Morawy. Walki z Henrykiem II trwały wiele lat - Bolesław odparł trzy najazdy władcy niemieckiego na Polskę. Konflikt zakończył się dopiero w 1018 roku pokojem w Budziszynie, na mocy którego Polska zachowała Milsko, Łużyce i Morawy.

Bolesław prowadził też wojny na wschodzie. W 1018 roku, po zwycięstwie nad Jarosławem Mądrym, wkroczył do Kijowa. Legenda głosi, że podczas triumfalnego wjazdu do miasta wyszczerbił swój miecz o Złotą Bramę. Stąd wzięła się nazwa "Szczerbiec" - miecz ten stał się później insygnium koronacyjnym polskich królów.

Wyprawy kijowska zakończyła się przyłączeniem Grodów Czerwieńskich do państwa polskiego, co znacznie powiększyło jego terytorium.

To ważne! Bolesław Chrobry skutecznie rozszerzył granice Polski, włączając w jej skład ziemie na wschodzie i zachodzie. Pod jego rządami państwo polskie stało się potęgą w Europie Środkowej.