Powstanie Listopadowe - podstawowe informacje

Powstanie Listopadowe trwało od listopada 1830 do października 1831 roku i było największym polskim zrywem niepodległościowym w XIX wieku. Wybuchło w Królestwie Polskim, ale walki rozprzestrzeniły się też na Litwę, Wołyń i Podole.

Główne przyczyny powstania to przede wszystkim łamanie konstytucji przez cara Aleksandra I oraz rosnące obawy, że wojsko polskie zostanie wysłane do walki przeciwko powstańcom w Belgii. Polacy bali się, że stracą ostatnie resztki swojej autonomii.

W społeczeństwie działały tajne związki niepodległościowe, które planowały walkę o wolność. Najważniejszy z nich to spisek podchorążych dowodzony przez Piotra Wysockiego, który od 1828 roku przygotowywał plan powstania w Warszawie.

Pamiętaj: Powstanie wybuchło tylko w Królestwie Polskim - nie dotarło do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, które pozostało pod kontrolą Prus.

Przebieg powstania i przywódcy

29-30 listopada 1830 roku podchorążowie zaatakowali koszary i Arsenał w Warszawie, żeby zdobyć broń. Próbowali też porwać księcia Konstantego z Belwederu, ale mu się nie udało.

Na początku powstańcy nie mieli szerokiego poparcia społeczeństwa. Władza przechodziła z rąk do rąk - najpierw przejęła ją Rada Administracyjna, potem przekształciła się w Rząd Tymczasowy pod kierownictwem Adama Czartoryskiego.

Dyktatorami powstania byli kolejno: Józef Chłopicki (który próbował negocjować z carem), Jan Skrzynecki, Jan Krukowiecki i Maciej Rybiński. 25 stycznia 1831 roku sejm ogłosił detronizację cara Mikołaja I - to oznaczało wojnę!

8 września 1831 roku Rosjanie zajęli Warszawę i powstanie się skończyło. Konflikt między różnymi ugrupowaniami politycznymi i brak poparcia chłopów przyczyniły się do porażki.

Ciekawostka: Detronizacja cara oznaczała oficjalne pozbawienie go tronu - to była bardzo odważna decyzja, która definitywnie zamknęła drogę do pokojowego rozwiązania konfliktu.

Najważniejsze bitwy powstania

Polscy żołnierze walczyli bohatersko w wielu bitwach, wygrywając większość z nich na początku powstania. W lutym 1831 roku wygrali bitwę pod Stoczkiem, a najbardziej krwawa - ale nierozstrzygnięta - była bitwa pod Grochowem 25 lutego.

Polacy odnosili sukcesy w marcu i kwietniu: wygrali pod Wawrem, Dębach Wielkich i Iganiami. Niestety, 26 maja przegrali decydującą bitwę pod Ostrołęką z wojskami rosyjskimi, co przesądziło o losach powstania.

Finałowa bitwa o Warszawę 6-7 września 1831 roku zakończyła się zwycięstwem Rosjan. Mimo heroicznej obrony, powstańcy nie byli w stanie dłużej opierać się przeważającym siłom wroga.

Bohaterami powstania byli między innymi generał Józef Sowiński (obrońca Warszawy), Emilia Plater (walcząca na Litwie) oraz Julian Konstanty Ordon, który wysadził w powietrze fort, żeby nie oddać go Rosjanom.

Pamiętaj: Choć większość bitew Polacy wygrali, to przegrana pod Ostrołęką była momentem zwrotnym - od tego czasu inicjatywę przejęli Rosjanie.

Bohaterowie i przyczyny klęski

Józef Sowiński dowodził obroną szańca na Woli w Warszawie i zginął bohaterską śmiercią. Emilia Plater, szlachcianka z Litwy, udowodniła, że kobiety też potrafią walczyć za ojczyznę z bronią w ręku.

Szymon Konarski był emisariuszem (tajnym wysłannikiem) Wielkiej Emigracji, który działał w konspiracji - tajnych organizacjach przeciwko władzy zaborczej. Został zabity przez Rosjan w 1839 roku.

Przyczyny klęski powstania były bardzo różne. Przede wszystkim nieudolne kierownictwo - przywódcy często nie wierzyli w zwycięstwo i próbowali negocjować z carem zamiast walczyć.

Największym problemem był brak poparcia chłopów, którzy stanowili większość społeczeństwa. Ponieważ nie rozwiązano kwestii chłopskiej (nie dano im ziemi), chłopi nie chcieli walczyć za powstanie. Do tego dochodziła przewaga liczebna Rosjan i brak pomocy z Zachodu.

Zastanów się: Gdyby powstańcy mieli poparcie chłopów, historia mogłaby potoczyć się zupełnie inaczej - to pokazuje, jak ważne są reformy społeczne.

Skutki powstania i represje

Po klęsce powstania reprezentacje dotknęły wszystkie ziemie polskie, nawet te, które nie brały udziału w walce. W zaborze rosyjskim car zniósł konstytucję i zastąpił ją Statutem Organicznym, który ograniczył autonomię Królestwa.

Tysiące powstańców zostało wcielonych do armii rosyjskiej na 25 lat - to była praktycznie śmierć cywilna. Innych zsyłano na katorga (ciężkie roboty) na Sybir, a jeszcze innym konfiskowano ziemię.

W zaborze pruskim i austriackim także nastąpiło zaostrzenie germanizacji - wprowadzano język niemiecki w urzędach i szkołach, a Polaków odsuwano od stanowisk publicznych. Władze ograniczyły autonomię ziem polskich.

Skutkiem powstania była także Wielka Emigracja - tysiące Polaków musiało opuścić kraj i szukać schronienia na Zachodzie. Na Królestwo nałożono również kontrybucje - ogromne kary finansowe, które zubożyły społeczeństwo.

Ważne: Mimo klęski powstanie pokazało Europie, że Polacy nie pogodzili się z utratą niepodległości - to miało ogromne znaczenie dla przyszłych pokoleń.