Przygotowania do powstania

Wiesz, dlaczego w ogóle doszło do Powstania Warszawskiego? Armia Krajowa i rząd w Londynie planowali powstanie przeciwko Niemcom, ale sytuacja stała się skomplikowana. Problem polegał na tym, że do Polski zbliżała się armia radziecka, a nie sojusznicy zachodni, jak początkowo planowano.

W lipcu 1944 roku Sowieci powołali Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. To był jasny sygnał, że chcą sami decydować o przyszłości Polski. Polscy politycy w Londynie i dowódcy AK zdali sobie sprawę, że muszą działać szybko, zanim zostanie za późno.

Ważne! Powstanie miało być nie tylko walką z Niemcami, ale też sposobem na pokazanie Sowietom, że Polacy sami potrafią się wyzwolić.

Decyzja o wybuchu powstania

Sytuacja w Warszawie stawała się coraz bardziej napięta. Front zbliżał się do miasta, a Niemcy 27 lipca wezwali aż 100 tysięcy warszawiaków do kopania okopów. Polacy obawiali się, że następnym krokiem będą masowe wywózki na roboty do Niemiec.

Takie wywózki mogłyby całkowicie rozbić struktury konspiracyjne AK. Dowódcy polskiego podziemia stanęli przed trudnym wyborem - ryzykować powstanie teraz, czy czekać i stracić wszystko. Dodatkowo dochodziły niepokojące wiadomości z Kresów Wschodnich o działaniach Sowietów.

Kiedy pojawiły się pierwsze czołgi radzieckie w pobliżu Warszawy, Komenda Główna AK wydała rozkaz rozpoczęcia powstania. Decyzja została podjęta bez uzgodnienia z dowództwem sowieckim czy aliantami.

Pamiętaj! Powstanie miało cele nie tylko militarne, ale przede wszystkim polityczne - chodziło o objęcie władzy w stolicy przed wkroczeniem Armii Czerwonej.

Wybuch powstania i pierwsze dni

1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17:00 wybuchło Powstanie Warszawskie. Do walki stanęła nie tylko AK, ale wszystkie organizacje działające w stolicy, w tym Armia Ludowa i nawet członkowie kierownictwa PPR. Cała Warszawa zjednoczyła się przeciwko znienawidzonemu okupantowi.

Niemiecki garnizon liczył około 20 tysięcy żołnierzy, podczas gdy Armia Krajowa mogła wystawić 25 tysięcy ludzi. Problem w tym, że tylko część akowców miała broń. Plan zakładał szybkie opanowanie kluczowych punktów miasta, zwłaszcza mostów na Wiśle i lotniska na Okęciu.

Niestety, większość ambitnych planów się nie powiodła. Powstańcom udało się zająć Śródmieście z Powiślem, Stare Miasto i fragmenty innych dzielnic, ale mosty i lotnisko pozostały w rękach niemieckich.

Ciekawostka! Niemcy od razu ściągnęli posiłki i rozpoczęli systematyczne odbijanie zajętych przez powstańców terenów, nie oszczędzając przy tym ludności cywilnej.

Taktyka walki i życie w powstańczej Warszawie

Kanały warszawskie stały się symbolem powstania. Początkowo służyły do łączności i transportu broni, ale później stały się jedyną drogą ucieczki z zajętych przez Niemców dzielnic. Powstańcy wytyczyli całą sieć tras kanałowych po całym mieście.

Niemcy systematycznie likwidowali kolejne punkty oporu. Powstańcom dramatycznie brakowało broni, amunicji i lekarstw. Alianci próbowali pomagać poprzez zrzuty z samolotów, ale niestety większość z nich trafiała w ręce niemieckie.

Stalin długo odmawiał pomocy, a samoloty alianckie musiały startować aż z Włoch. Dopiero w połowie września pozwolił na lądowanie na sowieckich lotniskach, ale wtedy powstanie już dogorywa. Wysłał też swoje samoloty, prawdopodobnie tylko po to, aby przedłużyć agonię powstańców.

Ważne! Brak wsparcia ze strony Sowietów był jedną z głównych przyczyn klęski powstania.

Rola kobiet w powstaniu

Kobiety w powstaniu to nie tylko młode sanitariuszki, jak często myślimy. Miały od 14 do kilkunastu lat i pełniły najróżniejsze funkcje - były łączniczkami, snajperkami, kucharkami, a nawet minerkami. Pracowały w kancelariach, gasły pożary i budowały barykady.

Zajmowały się też ewakuacją zbiorów muzealnych, archiwów i bibliotek, prowadzily punkty opieki nad dziećmi oraz redagowały prasę podziemną. Powstanie przerwało im normalne życie - kursy szkolne, studia, pracę w fabrykach czy gabinetach lekarskich.

Prasa powstańcza była niezwykle ważna dla morale walczących. Kobiety odpowiadały za jej wydawanie i rozprowadzanie, ryzykując przy tym życiem. Prowadziły też szwalnie, pralne i punkty rozdziału żywności.

Pamiętaj! Wbrew stereotypom, kobiety pełniły w powstaniu role bojowe na równi z mężczyznami.

Pomoc aliantów i postawa Stalina

Wielką pomocą dla powstańców okazało się uznanie ich za część sił zbrojnych przez zachodnich aliantów. Dzięki temu Niemcy musieli stosować wobec nich konwencję genewską i traktować jak żołnierzy, a nie rozstrzeliwać jak "bandytów".

Stalin zwlekał z ofensywą na Warszawę, tłumacząc to zbyt rozciągniętym frontem i koniecznością przegrupowania sił. W rzeczywistości chodziło mu o to, żeby powstańcy wykrwawili się w walce z Niemcami. Pozwolił jedynie żołnierzom I Armii Wojska Polskiego udać się na pomoc stolicy.

Brak skutecznego wsparcia sowieckiego był jedną z głównych przyczyn klęski powstania. Stalin świadomie dopuścił do tego, żeby niemiecka machina wojenna zrobiła za niego "brudną robotę" i zlikwidowała polską elitę.

Ważne! Postawa Stalina wobec powstania pokazuje, że Sowiety traktowały Polskę jako przyszły satelita, a nie sojusznika.

Kapitulacja i zniszczenie Warszawy

Pod koniec września sytuacja powstańców stała się beznadziejna. 27 września ustały walki na Mokotowie, a trzy dni później skapitulował Żoliborz. Brakowało wszystkiego - amunicji, lekarstw, jedzenia i wody.

2 października zawarto układ kapitulacyjny. Powstańcy zostali potraktowani jako jeńcy wojenni, ale całą ludność cywilną wysiedlono z miasta. Część trafiła na przymusowe roboty, część do obozów, a reszta musiała szukać nowego miejsca na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Hitler nakazał zrównać Warszawę z ziemią. Specjalne oddziały niemieckie systematycznie niszczyły, burzyły i likwidowały budynki. Stolica Polski została praktycznie wymazana z powierzchni ziemi. To była zemsta za śmiałość Polaków.

Pamiętaj! Zniszczenie Warszawy było aktem zemsty - Niemcy chcieli ukarać Polaków za odwagę i pokazać innym, co spotka tych, którzy się zbuntują.