Eksplozja demograficzna i początki przemian

W XVIII wieku Europa przeżyła prawdziwą eksplozję demograficzną - liczba mieszkańców wzrosła o połowę, a w niektórych krajach nawet się podwoiła! To nie był przypadek, ale efekt trzech ważnych zmian.

Po pierwsze, ludzie rzadziej umierali z głodu dzięki upowszechnieniu upraw ziemniaków i kukurydzy oraz lepszemu transportowi żywności. Po drugie, znacznie mniej dzieci umierało w pierwszych latach życia przez poprawę warunków sanitarnych i higieny. Po trzecie, udało się ograniczyć rozprzestrzenianie chorób zakaźnych jak dżuma - pomagała w tym kwarantanna i kordon sanitarny.

Rewolucja agrarna w Wielkiej Brytanii rozpoczęła się od procesu ogradzania. Wielkie gospodarstwa początkowo produkowały wełnę, ale później rozszerzyły działalność o hodowlę bydła. Dzięki intensywnemu nawożeniu i płodozmianu (cyklicznej zmianie upraw) znacznie wzrosły plony.

Ciekawostka: Przeciętny Europejczyk w XVIII wieku żył tylko około 28 lat - to mniej niż połowa dzisiejszej średniej długości życia!

Narodziny przemysłu i nowe wynalazki

Rosnące zyski z rolnictwa dały kapitał na inwestycje w maszyny rolnicze i rozwój przemysłu. Pozbawieni ziemi chłopi migrowali do miast, gdzie znajdowali pracę w manufakturach i pierwszych fabrykach.

Włókiennictwo stało się motorem rozwoju brytyjskiego przemysłu. Kluczowe wynalazki to latające czółenko (1733) autorstwa Johna Kaya, które przyspieszyło wytwarzanie tkanin, oraz mechaniczna przędzarka (1764) Jamesa Hargreavesa, dzięki której powstało więcej przędzy.

Bank Anglii udzielał kredytów na rozwój przemysłu, a prawo patentowe zachęcało wynalazców do tworzenia nowych maszyn. To wszystko razem stworzyło idealne warunki dla rewolucji przemysłowej.

Maszyna parowa Jamesa Watta z 1769 roku była prawdziwym przełomem - zakłady przestały być zależne od napędu wodnego i mogły powstawać wszędzie.

Pamiętaj: Rewolucja przemysłowa to nie jednorazowe wydarzenie, ale długi proces mechanizacji produkcji i wypierania pracy ręcznej przez maszyny.

Ogradzanie i maszyna parowa

Ogradzanie w Anglii to zagarnięcie wspólnych pól przez najbogatszych i otoczenie ich murami lub płotami. Powstały tam wielkie gospodarstwa nastawione na hodowlę owiec, co dało rozwój manufakturom włókienniczym produkującym sukno.

Maszyna parowa Watta rozwiązała problem lokalizacji fabryk - nie musiały już powstawać przy rzekach. Szybko znalazła zastosowanie w kopalniach węgla, hutach żelaza i zakładach włókienniczych.

Rozwój metalurgii i hutnictwa wymagał więcej węgla, co z kolei zwiększyło zapotrzebowanie na maszyny parowe w górnictwie. Powstał mechanizm wzajemnego napędzania się różnych gałęzi przemysłu.

Kosztowne maszyny zachęcały do tworzenia dużych fabryk - zmechanizowanych zakładów zatrudniających wielu pracowników. W fabrykach produkowano towary w niespotykanych ilościach i znacznie taniej niż w tradycyjnych warsztatach.

Ważne: Maszyna parowa to klucz do zrozumienia rewolucji przemysłowej - umożliwiła masową produkcję i powstanie nowoczesnego przemysłu.

Skutki rewolucji i nowe idee ekonomiczne

Urbanizacja zmieniła oblicze Anglii - małe miasta jak Manchester i Birmingham stały się wielkimi ośrodkami przemysłowymi, a Londyn z milionem mieszkańców został największą metropolią Europy. Powstała nowa arystokracja pieniądza - ludzie z nizin społecznych bogacili się dzięki zyskownym przedsięwzięciom.

Jednak życie robotników było dramatyczne: pracowali 16 godzin dziennie za marne grosze, w okropnych warunkach. Do wyczerpujących prac zmuszano nawet małe dzieci. To doprowadziło do pierwszych strajków i ruchów sprzeciwu - robotnicy niszczyli maszyny, bojąc się utraty pracy.

W ekonomii pojawiły się nowe teorie. Kameralizm w Niemczech głosił zwiększanie dochodów państwa przez wzrost ludności i lepsze podatki. Fizjokratyzm François Quesnaya stawiał na rolnictwo jako główną siłę gospodarki.

Największy wpływ miał Adam Smith ze swoim liberalizmem gospodarczym. Wierzył w wolny rynek i konkurencję jako warunki rozwoju - jego idee stały się fundamentem XIX-wiecznego kapitalizmu.

Kluczowe: Rewolucja przemysłowa przyniosła nie tylko postęp techniczny, ale też głębokie przemiany społeczne i narodziny nowoczesnych teorii ekonomicznych.