W XIX wieku na ziemiach polskich zaszły fundamentalne zmiany społeczne i polityczne, które ukształtowały nowoczesne społeczeństwo polskie. Adaptacje społeczne na ziemiach polskich XIX wiek obejmowały przede wszystkim przemiany związane z uwłaszczeniem chłopów, rozwojem przemysłu oraz formowaniem się nowych warstw społecznych - inteligencji i robotników. Szczególnie istotne były zmiany w strukturze społecznej, gdzie szlachta stopniowo traciła swoją dominującą pozycję na rzecz rozwijającego się mieszczaństwa.
Powstanie styczniowe 1863 wydarzenia kluczowe stanowiło punkt zwrotny w historii ziem polskich. Wybuchło 22 stycznia 1863 roku i było największym zrywem niepodległościowym w XIX wieku. Powstanie, mimo początkowych sukcesów, zakończyło się klęską i wzmożonymi represjami ze strony zaborców. Szczególnie dotkliwe były konfiskaty majątków, zsyłki na Syberię oraz likwidacja autonomii Królestwa Polskiego. Powstanie styczniowe przyczyniło się jednak do zachowania świadomości narodowej i wzmocnienia oporu przeciwko rusyfikacji.
Germanizacja ziem polskich w zaborze pruskim była systematycznym procesem wynarodowienia Polaków. Władze pruskie prowadziły intensywną politykę germanizacyjną poprzez system oświaty, administrację i gospodarkę. Szczególnie znane były działania Kulturkampfu, walka z językiem polskim w szkołach oraz działalność Komisji Kolonizacyjnej. W odpowiedzi Polacy rozwinęli szereg form oporu, takich jak praca organiczna, rozwój spółdzielczości oraz organizacja tajnego nauczania. Mimo intensywnej germanizacji, społeczność polska w zaborze pruskim zdołała zachować swoją tożsamość narodową i kulturową, co było możliwe dzięki silnej organizacji społecznej i gospodarczej.
