„Krzyk zgłuszonego bólu" w „Dies irae" Jana Kasprowicza
Hymn „Dies irae" pochodzi z tomu „Ginącemu światu" (1904), napisanego w okresie głębokiego kryzysu wartości poety. Kasprowicz tworzy tu wizję apokaliptycznego końca świata i sądu ostatecznego, używając poetyki katastrofizmu i ekspresjonizmu.
W utworze możemy zaobserwować niezwykłą relację między człowiekiem a Bogiem. Bóg przedstawiony jest jako bezwzględny sędzia - surowy, bezlitosny i obojętny na ludzkie cierpienie. Jest to obraz bóstwa, które pozwala na istnienie zła i dokonuje zniszczenia świata. Taki sposób przedstawienia Stwórcy stanowi radykalne odejście od tradycyjnego, miłosiernego obrazu Boga.
Adam (symbolizujący całą ludzkość) czuje się rozdarty wewnętrznie - z jednej strony prosi Boga o łaskę, z drugiej buntuje się przeciwko niemu w duchu prometeizmu. Jest świadomy swojej małości, niespokojny i przestraszony wobec potęgi Stwórcy.
Warto zapamiętać! Utwór Kasprowicza wpisuje się w modernistyczną tradycję kwestionowania uznanych wartości. Poeta zestawia różne postawy człowieka wobec Boga znane z literatury od akceptacji wyroków (jak w „Iliadzie"), przez uwielbienie (Psalmy, Kochanowski), poczucie zagubienia (Sęp Szarzyński), aż po bunt (Mickiewiczowski Konrad).